NIEUW
Podcast-serie Canon sociaal werk
Symposium erfgoed en sociaal werkSymposium 13 juni
2011 Strijden tegen bureaucratie
Hoe de zorg uit zicht verdween door het woud van regels
eerste   vorige   homepage   volgende   laatste
Wanneer bureaucratie de grootste bron van ergernis in de zorg is geworden, is achteraf moeilijk vast te stellen. Maar het is wel al lang geleden. En ook de pogingen om de bureaucratie te beteugelen hebben inmiddels al een lange geschiedenis. Een strijd die in de zorg vanaf 2011 een steeds systematischer karakter heeft gekregen.

Groei verzorgingsstaat
Met de groei van de verzorgingsstaat, die vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw accelereerde, groeide ook het aantal regels op basis waarvan mensen al dan niet een beroep op voorzieningen konden doen. Naarmate burgers kritischer en mondiger werden, moesten besluiten zorgvuldiger en preciezer worden genomen. Dus meer regels. Toen de kosten bleven stijgen - wat constant gebeurde de afgelopen halve eeuw – nam de druk toe om deze te beheersen en werden uitgaven onderworpen aan een steeds fijner verantwoordingssysteem die zorgprofessionals verplichtte om steeds meer tijd aan administratieve taken te besteden. Steeds betere software en ict-systemen vragen om steeds specifiekere (management)informatie en data gestuurde beslissingen. Binnen zorgorganisaties zelf zijn de administratieve afdelingen rond kwaliteit- en zorgverantwoording de afgelopen decennia enorm in omvang toegenomen.

Zo zijn zorgpraktijken in een proces van decennia steeds verder verstrikt geraakt in een bureaucratisch web, gesponnen door een woud van instanties (CIZ, IGJ, CAK, zorgkantoren, verzekeraars, HKZ, NZa, Zorginstituut, gemeentes, kwaliteitsinstituten en nog veel meer) en een – gestimuleerd door de marktwerking - toenemend aantal zorgaanbieders. Het is een kluwen die nagenoeg niet meer te ontwarren valt en daardoor ook heel moeilijk te veranderen.

Hoe individueler, hoe complexer
Wat de organisatie van de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking bovendien complexer heeft gemaakt is de invoering, halverwege de jaren negentig, van de persoonsgebonden budgetten, de pgb’s. Daardoor richtte de financiering zich niet louter op organisaties, maar op individuen. Een trend die zich vervolgens versterkt doorzette in de vorm van persoonsvolgende budgetten en de zorgzwaartefinanciering. Dat zal voor veel direct betrokkenen zeker voordelen hebben gebracht, maar het vraagt ook om steeds preciezere regels om te beoordelen of er terecht een beroep op kon worden gedaan. Hoe individueler de zorg wordt ingericht, hoe complexer het wordt om de rechtmatigheid, de doelmatigheid en de kwaliteit van de daarbij behorende zorg -en ondersteuningsvormen vast te stellen. En - zo bleek al snel – hoe individueler het budget ter beschikking kwam, hoe groter de kans dat er misbruik van kon worden gemaakt, dat dan weer moest worden voorkomen door aanscherping van de regels.

Het gevolg is zorgprofessionals zuchten onder een grote regeldruk, die volgens onderzoeken is toegenomen tot zo’n 35 procent van de werktijd van zorgmedewerkers. Ook interne verplichtingen die organisaties zelf aan hun medewerkers opleggen met betrekking tot de zorg- en dienstverlening vallen daaronder. Ze zijn vaak onvermijdelijk. Denk aan zorgdossiers, overdracht, registratie van vakbekwaamheid, tevredenheidsmetingen, kwaliteitstoetsen et cetera. En al die druk van de vele administratieve regels leidt als vanzelf tot verhoging van werkdruk. En dat leidt weer tot afnemende motivatie en vertrek van diezelfde medewerkers. Precies wat niemand wil.

Experiment regelarme instellingen
Deze ontwikkelingen overziend zou je kunnen zeggen dat zeker grote zorginstellingen vervreemd zijn geraakt van waar het in essentie in de zorg om zou moeten draaien: een betekenisvolle relatie tussen iemand die zorg en ondersteuning behoeft en professionals wiens vak het is om dat op een warme manier te bieden. Meer en meer wordt die relatie gedicteerd door het systeem van verplichtingen. Dat daar verandering in moet komen is een besef waarmee zowel in de wereld van het beleid als binnen de zorg zelf al geruime tijd wordt geworsteld. Vermindering van de administratieve lastendruk is al meer dan 25 jaar officieel regeringsbeleid.

In 2011 startte het ministerie van VWS het Experiment Regelarme Instellingen (ERAI). Doel was de verbetering van de kwaliteit van zorg, door een vermindering van regeldruk op de werkvloer! 23 Zorgorganisaties tekenden in voor het experiment, waaronder zes grote zorgaanbieders in gehandicaptenzorg. Philadelphia, een van de grootste instellingen binnen de zorg voor mensen met een beperking, was er een van. Het experiment zette daar een cultuurveranderingsproces in gang, dat de naam De Bedoeling meekreeg. Op meerdere locaties werd actief het gesprek gevoerd over wat de bedoeling was en welke verplichtingen daar strijdig mee waren. Het accent kwam te liggen op vakmanschap en zelforganisatie. De verantwoordelijkheid voor de zorg daalde daardoor van boven-in-de-organisatie naar de werkvloer-beneden en kwam meer en meer in handen te liggen van de zorgmedewerkers, maar ook van cliënten en hun naasten. In het boek Het werkt. Hoe zorginstelling Philadelphia meer doet met minder regels beschrijft journalist Johan Faber hoe de organisatie probeert te ontsnappen aan de bureaucratische vervreemding.

Waardegedreven zorg
Het Experiment Regelarme Instellingen leverde ruim 700 meldingen op van regels die contraproductief waren en zonder veel gevolgen buiten werking konden worden gesteld. Maar dat was niet de belangrijkste bevinding. Tijdens de experimenten ervoeren aanbieders dat de grootste verandering die plaatsvond geen betrekking had op de afschaffing van regels, maar op de visie en werkwijze van de hele organisatie, zoals dat ook bij Philadelphia het geval was geweest. De ‘bedoeling van de zorg’ keerde door de experimenten terug in de haarvaten van de organisatie, door de cliënt werkelijk centraal te stellen in het primaire proces, en de professional de autonomie en verantwoordelijkheid te geven om waardegedreven te werken.

De strijd tegen de bureaucratie kent dus vele facetten en fronten. In de wereld van het beleid moet er gestreden worden tegen overbodige of zorgvijandige regels. Dat gebeurt ook. Vanaf 2018 werden op initiatief van de overheid door Vilans overal in het land ‘schrapsessies georganiseerd waarbij zorgmedewerkers met ideeën konden komen om de overbodige en onbegrijpelijke regels in hun dagelijks werk aan te pakken. Die bleken vervolgens niet altijd eenvoudig te schrappen omdat ze weliswaar in de praktische dagelijkse zorg hinderlijk waren, maar verderop in de zorgketen wel van cruciaal belang waren. Dus, om echte verlaging van de regeldruk te kunnen realiseren moesten, zo concludeerde de Raad voor Volksgezondheid en samenleving in 2023 in het rapport ‘Is dit wel verantwoord’ alle partijen in de zorgketen mee gaan doen.

Risico-averse houding
Volgens de Raad moeten ‘zorgbestuurders, toezichthouders en beleidsmakers allereerst de risico-averse houding loslaten, want die leidt tot nog meer verantwoording’. Het schrappen van regels helpt niet als prestatieprikkels en controle vanuit wantrouwen de boventoon blijven voeren. Daarom moeten de bedenkers van al die regels, de zorgsector, de politiek en de samenleving, maar ook de zorgprofessionals en hun bestuurders zelf de dialoog zoeken. Met als startpunt dat het in de zorg niet om regels maar gaat over mensen, over het leven van medemensen die anderen nodig hebben om een betekenisvol leven te hebben. De praktijk op de werkvloer moet weer maatgevend worden, vaak aangeduid als ‘de menselijke maat’. Misschien kan een wijze uitspraak van René ten Bos, tussen 2017 en 2019 denker des vaderland, hiervoor als motto dienen: ‘Wie zich aan de regels houdt is een functionaris. Wie de regels doorbreekt is een persoon. ’

Publicatiedatum: 30-01-2024
Datum laatste wijziging :01-02-2024
Auteur(s): Gerrit Leene,
Verwante vensters
Literatuur
Aanvullend materiaal
Links
Video

YouTube, 14 mei 2015 | Fragmenten uit de theatervoorstelling De Bedoeling. onderdeel van de gelijknamige cultuurverandering binnen Philadelphia. waarin de organisatie de bedoeling van de zorg weer centraal probeerde te stellen.

YouTue, 11 juni 2015 | Deze scene is uit de voorstelling "De Bedoeling" die speciaal voor Philadelphia Zorg geschreven is en door het hele land is opgevoerd voor medewerkers, ouders en vrijwilligers.

YouTube, 26 maart 2018 | De ‘schrap- en verbetersessies’ in januari, februari en maart 2018, in het kader van (Ont)Regel de Zorg, zijn een initiatief van VvAA en huisartsenactiegroep Het Roer Moet Om (HRMO) en vonden plaats met steun van het ministerie van VWS. Honderden zorgprofessionals uit zeven verschillende beroepsgroepen hebben tijdens deze sessies, samen met verzekeraars, beroepsverenigingen en toezichthouders vastgesteld welke regels binnen hun vakgebied kunnen worden geschrapt en wat er nodig is om dat te realiseren.

YouTube, 23 mei 2018 | Het actieplan Ontregel de zorg is klaar. Vierenzestig kantjes symptoombestrijding. Er komt een formulier waarop de vraag wordt gesteld: bent u al minder tijd kwijt aan het invullen van formulieren? De Radio 1-column van Pieter Derks als reactie op het lanceren van het actieplan Ontregel de zorg.

eerste   vorige   homepage   volgende   laatste