1920 Sociale scholen

Opleidingen sociaal werk, ontstaan en groei

De start is anders dan in het buitenland. Eerste aanzetten komen vanuit de arbeidersbewegingen die al langer bezig waren met interne vorming. Dat gold voor Hendrik De Man met de socialistische Centrale voor Arbeidersopvoeding van 1911 en voor Victoire Cappe en Maria Baers met de vorming voor de christelijke sociale vrouwenwerken, gestart in 1916. Daarnaast erkenden een aantal leidinggevende figuren de behoefte aan ‘auxiliaires sociales’ in het licht van naoorlogse problemen als tuberculose, oorlogsslachtoffers, wezen, kinderzorg enz. Er kwamen nieuwe wetten en nieuwe instellingen zoals de Kinderbeschermingswet van 1912 en het Nationaal Werk voor Kinderwelzijn van 1919.
Dr.René Sand (Brussel), Victor Brants (Leuven) en professoren van Gent samen met filantropen uit Brussel vormden de werkgroep die Emile Vandervelde, initiatiefnemend minister van Justitie, bijstond (1920).

De eerste opleidingen startten in Brussel (januari 1920) met de École temporaire de Service Social en de Nederlandstalige 'Poststraat' die - als allereerste - begon op 17 januari.
In 1921 hebben we dan, naast de École central de Service Social en de katholieke Sociale Normaalschool voor vrouwen, de socialistische École ouvrière supérieure en een opleiding van liberale signatuur, de School voor Maatschappelijk Dienstbetoon, te Antwerpen. Dan volgt ook de Centrale Hogeschool voor Christene arbeiders in Heverlee in 1922.
In 1935, nadat het landschap van sociale instellingen is uitgebreid (zie o.a. Openbare Onderstand, 1925), verschuift het accent naar preventie en dienstbetoon. De eerste specialisaties worden Kinderen en bijstand (Enfance), Beheer en bestuur van instellingen, Nijverheid en Arbeidsvraagstukken, Volksopvoeding en Bibliotheken.
Men mikt op vier beroepssegmenten: Propagandisten voor de bewegingen, Kinderzorg, bijstand en voorzorg, Vrouwenorganisaties en de ‘Surintendantes d’usines’ (nijverheidsassistenten, voorlopers van de personeelswerkers).

Na de oorlog komt er een nieuwe golf. Christine de Hemptinne start in 1944 te Gent een katholieke opleiding. Er komt een afdeling van de Brusselse katholieke school te Antwerpen in 1946 en opleidingen eind jaren veertig in Roeselare en Kortrijk.
In 1945 zorgde Maria Baers ondertussen voor de wettelijke bescherming van de titel ‘maatschappelijk assistent’. De niet aflatende schoolstrijd maakt dat in 1953 in Gent het Stedelijk Instituut voor Sociale Studiën (later Stedelijk Hoger Instituut voor Sociale en Psycho-Pedagogische Studie) wordt opgericht. De Stedelijke School voor Maatschappelijk Assistenten in Antwerpen van 1947 wordt Stedelijk Hoger Instituut voor Psycho-Sociale Studiën. De opleidingen in Diest en De Haan starten in het begin van de jaren zestig.

Vanaf 1952 valt de opleiding onder het Ministerie van Onderwijs en wordt ze erkend als Hoger Technisch Onderwijs. We krijgen drie specialisaties: Kind en Sociale Bijstand, Sociaaleconomische vraagstukken en Volksopleiding. Daaraan worden gaandeweg de klassiek geworden methoden gelinkt: casework en groupwork. Community organisation (opbouwwerk) zit aanvankelijk ingebed in het bewegingswerk. Opvallend is dat er ook een specialisatie komt m.b.t. de koloniale praktijk.

In de jaren zeventig krijgt het werkveld een professionaliseringsboost. Specialisaties worden stabieler en aangescherpt. Er zijn drie zgn. 'opties': maatschappelijk werk, personeelswerk en sociaal-cultureel werk. Zij het dat bepaalde scholen ook nog andere specialisaties ontwikkelen: syndicaal werk (Heverlee) en sociaal beleid (Gent).
Op het moment dat de opleidingen in 1994 ingebed worden in de gefuseerde hogescholen verandert het landschap compleet. De voordien afzonderlijke opleiding tot ‘maatschappelijk adviseur’ – initiatief van de rijksscholen in 1948 – wordt nu ingeschoven in de opleiding Sociaal Werk als een vierde optie (ondertussen heet dat afstudeerrichting).
Vanaf 2004 hebben we ook een academische opleiding tot Master Sociaal Werk.

Publicatiedatum: 30-11--0001
Datum laatste wijziging: 28-11-2016

Auteur(s): Wim Verzelen

---

Extra

Er zijn ondertussen een hele reeks van aparte geschiedenissen over opleidingen sociaal werk aan hogescholen beschikbaar. Zie hiervoor literatuuroverzicht.

Verder studeren

• Denise Keymolen (1997), Terugblik op beginjaren Centrale Hogeschool voor Christelijke Arbeiders De Gids op Maatschappelijk Gebied, 88e jg., nr. 6/7. Themanummer 75 jaar Sociale Hogeschool Heverlee. Geschiedenis van de niet-katholieke scholen is beperkt digitaal toegankelijk en vaker in het Frans.
• Eugeen Van Kerckhoven (2001), De geschiedenis van de opleiding in sociaal werk, in Leren en werken als maatschappelijk assistent, Garant.
• Eugeen Van Kerckhoven (2016), Historiek opleiding Sociaal Werk, herziene versie Nauwgezet en gedetailleerd overzicht, met aandacht voor de internationale achtergrond. Ook dit is een hoofdstuk uit het boek SOCIAAL WERK: OPLEIDING EN BEROEP (te verschijnen Garant, 2017)

Literatuur

• Denise Keymolen (2002), Victoire Cappe (1886-1927): een sociaal apostel op de bres voor vrouwen link is een bespreking in Bijdragen Tijdschrift Nieuwste Geschiedenis
• Gerda De Bock i.o.v. Ministerie van Justitie, dienst Jeugdbescherming (1969), Bijna 50 jaar onderwijs van het maatschappelijk werk in België. Proeve van onderzoek naar de huidige toestand. 
• Stef Herman (2001), Onvoltooid verleden tijd vanaf p.38
• Wim Verzelen (2005), Sociaal Werk. In- en uitzichten zie hoofdzakelijk hoofdstuk 3 Geschiedenis van het sociaal werk, pp.61-123
• Lutgard De Bal & Marleen Smans (1991), Zes diepe borden Selectie van interviews m.b.t. sociaal werksters uit de arbeidersklasse

Aanvullend materiaal

• Ria Christens (1998), Sociaal geëngageerd en ongehuwd. Sociale werksters in Vlaanderen in de jaren 1920-1930 Bijdragen tot de Eigentijdse Geschiedenis - 1998, nr 4.
• Lamya Ben Djaffar (s.d.), Les memoires de l'Ecole catholique de service social: une source inédite  Zie Centre d'Animation et de Recherche en Histoire Ouvrière et Populaire
• Guido Carette (1996), Van gisteren naar morgen. Kijken naar de geschiedenis van de Poststraat. uit De Poststraat. Lustrumnummer ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van de katholieke Sociale Hogeschool te Brussel

Links

• Victoire Cappe en Maria Baers, pioniersters maatschappelijk werk en sociaal onderwijs in België

Studieopdrachten

Klik hier om de studieopdrachten te bekijken

---

< Vorige venster < Overzicht > Volgende venster >