Canon Sociaal werk
cover De Subventione Pauperum, Juan Luis Vives
In september 2015 verscheen er een moderne vertaling van De subventione pauperum
beeld van Juan Luis Vives in Brugge (foto Jan Steyaert, 2007 07)
Karel V, die in 1531 de ordonnantie uitschreef tot Gemene Beurs
Volgens de ordonnantie van 20 oktober 1557 moesten bedelaars een kenteken dragen
Bedelaarswijk in de 16e eeuw (detail) - Meester van de Verloren Zoon. PSK Brussel
bedelaarspenning
logo Vives
1526 Juan Luis Vives
Armenzorg en de opkomst van het humanisme
Rondom 1500 bracht de welvaart van de steden ook een nieuwe kijk op mensen en het samenleven voort: het humanisme. Stedelijke elites kwamen losser te staan van de kerk en in plaats van God kwamen de mens en de menselijke vrijheid in het centrum van het denken te staan. De bekendste humanisten in de Nederlanden waren Desiderius Erasmus (1469-1536), Dirck Volkertszoon Coornhert (1522-1590) en Juan Luis Vives (1492-1540), die met zijn studie De subventione pauperum (1526) een nieuwe grondslag legde voor stedelijke sociaal beleid.
Vives was afkomstig uit Spanje, maar na zijn studie in Parijs vestigde hij zich in Brugge en werd hij hoogleraar aan de universiteit van Leuven. In Brugge staat achter de Onze Lieve Vrouwkerk een beeld van hem. Vives schreef in het Latijn, maar in 1533 werd zijn studie in opdracht van de stad Ieper vertaald onder de titel Secours van den aermen. Hiermee werd zijn boek toegankelijk voor een brede lezerskring.
Vives pleitte ervoor om alle middelen voor armenbeleid te centraliseren bij de lokale overheid. Een idee dat Karel V overnam in zijn Edict van 1531, waarin hij stadsbesturen verplichtte tot het oprichten van een Gemene Beurs, een stedelijk financieel fonds voor armenzorg. Dat ging in tegen de heersende kerkelijke opvattingen, op basis waarvan sinds het Concilie van Tours (567) de armenzorg op parochieniveau werd georganiseerd. Zo ontstond voor het eerst spanning tussen het publieke en kerkelijke gezag over sociaal beleid naar aanleiding van de enorme toeloop van armen naar de steden.
Vives plaatste zich overigens met zijn denkbeelden niet buiten de kerk. Dat was toen ondenkbaar. Hij pleitte voor een veel efficiëntere en systematischere aanpak van de armenzorg, ondermeer door precies die groepen burgers te omschrijven die recht op steun verdienden. Criminelen moesten niet gestraft worden, maar geholpen worden om goede burgers te worden. Armen verdienden de steun van de lokale gemeenschap, maar slechts na onderzoek naar hun leefsituatie en leefstijl. Daklozen en zwervers tenslotte moesten verplicht worden hun naam te noemen en te verklaren waarom ze zwierven.
Volgens Vives kon armoede vermeden worden door iedereen in overeenstemming met hun mogelijkheden aan het werk te zetten. Wie geen vaardigheden had, moest scholing krijgen. En wie zich onterecht als ziek voordeed, moest streng gestraft worden. In zijn ogen was niemand werkonbekwaam; zelfs de blinden konden in eigen levensonderhoud voorzien door wol te spinnen of rieten mandjes te vlechten. Daarin stond hij overigens niet alleen. Ook religieuze hervormers als Luther en Calvijn waren voorstander van sociale hulp in de vorm van al dan niet hardhandige toeleiding tot de arbeidsmarkt.
Zo moesten de weeskinderen in het Antwerpse ’knechtjeshuis’ (Paardenmarkt 94) onder meer assisteren bij begrafenissen en een vak leren (kleermaker, bakker, kousenmaker). De vorige gebruiker van dit historische gebouw, het Stedelijk Centrum voor Volwassenenonderwijs – Nijverheidsschool, paste goed in deze traditie. Momenteel wordt het gebouw gerestaureerd om vanaf 2021 de opleiding productontwikkeling van UAntwerpen te huisvesten.
Het werk van Vives is niet alleen van grote invloed geweest op het denken over stedelijk armoedebeleid, maar reikt verder. In feite formuleert hij als eerste op een systematische wijze de principes die ten grondslag liggen aan een activerende verzorgingsstaat.
De (middel-)Nederlandse vertaling van De subventione pauperum uit 1533 is digitaal op te halen onderaan deze pagina. Sinds september 2015 is er een moderne vertaling beschikbaar, uitgegeven door uitgeverij Klement.
In 2013 zijn de katholieke hogescholen uit West Vlaanderen gefuseerd en verder gegaan onder de naam Vives .
Publicatiedatum: 15-07-2009
Datum laatste wijziging: 10-08-2020
Auteur(s): Jan Steyaert
Verwante vensters
- 1552 Zorg voor wezen en vondelingen
- 1854 Thorbecke en de Armenwet
- 1871 Genootschap Liefdadigheid naar vermogen
- 1965 Marga Klompé en de Bijstandswet
Verder studeren
- Maarten van der Linde (2013), Basisboek geschiedenis Sociaal Werk in Nederland. Amsterdam: SWP, vijfde druk. Hoofdstuk 3. Humanistische hervormingen.
- Juan Luis Vives (2015), De subventione pauperum. Over de hulp aan de armen. Zoetermeer: Klement, 144pp.
Literatuur
- Michielse, H. (1986), Jan Lois Vives, de hervorming van de armenzorg rond 1525 en de opkomst van een 'andragogische' technologie , Tijdschrift voor agologie(5), 267-287.
- Boden, T. (2003), Armenzorg te Gent, 1600-1640 Gent: Licentiaatsthesis
- Tournoy, Gilbert (2004), Towards the roots of social welfare, Joan Lluis Vives's De subventione pauperum City, 8(2), pp. 266-273
- Vosters, S. A. (1964), Juan Luis Vives en de Nederlanden , Gent: Koninklijke Vlaamse academie voor taal- en letterkunde.
Aanvullend materiaal
- Vives, J.L. (1553), Secours van den aermen (korte versie) Valero: Brussel.
- Vives, J.L. (1553), Secours van den aermen (volledige versie) Valero: Brussel.
Links
Studieopdrachten
Klik hier om de studieopdrachten te bekijken
Video
YouTube, 14 juli 2022 | Sociaal werker is een enorm veelzijdig beroep. Het vak wordt uitgevoerd in veel verschillende contexten. Van jong tot oud, individueel of met groepen, complexe of relatief simpele problematiek. Dat is niet zomaar ontstaan. Sterker nog, de basis kunnen we terugbrengen tot meer dan 1000 jaar geleden. In deze video vertelt een docent van Social Work aan De Haagse Hogeschool je meer over de geschiedenis van social work.