1964 Pandora

`Eigen` voorlichting over de psychiatrie

In de roerige jaren zestig van de vorige eeuw raakte de vrouw van een schatrijke Nederlands-Amerikaanse zakenman, Arnold Louis van Ameringen, flink in de war. Tijdens hun huwelijksreis naar Parijs werd zij korte tijd op een psychiatrische afdeling opgenomen. Van Ameringen die dol was op zijn Amerikaanse echtgenote, maakte op deze manier kennis met alle vooroordelen over psychiatrische patiënten. De verontwaardigde industrieel richtte daarom in 1964 de Nederlandse voorlichtingsorganisatie Pandora op.

Tot die tijd bestond hier nauwelijks voorlichting over de psychiatrie en haar patiënten/cliënten. ’Geesteszieken’ werden beschouwd als ’ongeneeslijk, gevaarlijk en onvoorspelbaar’. Van Ameringen riep weleens: ’Je moet dit soort vooroordelen eruit sláán.’ In de jaren ’50 had je in Nederland alleen de bejaarde zuster Fré Meijboom (1871-1971), een voormalig verpleegster en ziekenhuisdirectrice die het land doortrok om personeel voor de inrichtingen te werven. Haar mooie verhalen stonden haaks op de werkelijkheid, zoals vele patiënten en hun naasten die toen ervoeren. (Zie Corrie van Eijk).

Met een aardig beginkapitaal en een deftig bestuur van bankiers, jonkheren en industriëlen, allemaal kennissen van Van Ameringen, ging Pandora van start, geleid door secretaresse Treeske Blase, die door de zakenman was aangesteld. Niet gehinderd door enige kennis van zaken adopteerde zij het medische ziektemodel kritiekloos, in navolging van zuster Meijboom. Tegenover (ex-)patiënten nam de stichting Pandora in navolging van de medische stand een bevoogdende houding aan. Zo moesten ex-patiënten die vanaf 1970 door Pandora als vrijwillige voorlichters werden geworven een bewijsbriefje meenemen van hun psychiater dat ze het werk zouden aankunnen. ’Nogal braaf,’ aldus de latere politicus en ex-patiënt Hans van der Wilk. Hij zag de oproep van Pandora voor vrijwillige voorlichters via het televisieprogramma Werkwinkel. ’Er was veel kritiek op het beleid van Treeske Blase, maar Pandora heeft iets heel goeds gedaan door de psychiatrische ex-patiënten erbij te betrekken, dat was revolutionair’, zo keek hij er later op terug.

De voorlichting droeg ertoe bij dat een heleboel mensen op een andere manier over psychiatrie gingen denken. De ex-patiënten van Pandora brachten, via voorlichting, de kritiek op de psychiatrie naar sociale academies, scholen, buurthuizen, universiteiten, vrouwenclubs, wat je maar kon bedenken. Daarnaast bracht Pandora indringende boodschappen, die diep ingrepen in het geheugen van het Nederlandse publiek. Zoals de spiegelposter Ooit een normaal mens ontmoet..., en beviel het? - een citaat van schrijver Simon Carmiggelt in een van zijn Kronkel-columns in Het Parool.

Maar in de tijd van anti-psychiatrie en het opkomende zelfbewustzijn van de kritische tegenbeweging konden conflicten over het ’brave’ gedrag van Pandora niet uitblijven. Hans van der Wilk wist deze conflicten te bezweren; hij werd als eerste ervaringsdekundige in 1976 directeur. Vanaf die tijd speelde de Stichting Pandora een belangrijke rol in de cliëntenbeweging, steeds in wisselende functies: als bondgenoot, als bemiddelaar tussen cliënten/patiëntenorganisaties en de overheid en als ondersteunende organisatie, een soort serviceorgaan.

In deze tijd werd ook de rol van massa-media als televisie en film steeds belangrijker. Filmer René van Nie maakte voor Pandora de eerste Nederlandse film over psychiatrie. Zijn Kind van de zon verscheen een jaar eerder dan de befaamde film One Flew over the Cuckoo’s Nest en trok hier maandenlang volle bioscoopzalen. Behalve lotgenotencontact (met de beroemd geworden Depressielijn) profileerde Pandora zich vooral met voorlichting en het ‘masseren van de arbeidsmarktpositie van mensen met psychische problemen’. Ooit een haan horen zeggen dat-ie vroeger een eitje was? is de titel van een bekende brochure uit de jaren ’90.

Ook onderzoek naar medicatie en meedenken over de nieuwe wet Bopz behoorde tot het takenpakket van Pandora. Maar Pandora raakte uiteindelijk teveel naar binnen gekeerd en kon niet op tijd gaan samenwerken, waardoor de organisatie in 2009 werd opgeheven.

 

Publicatiedatum: 02-07-2014
Datum laatste wijziging: 11-03-2025

Auteur(s): Petra Hunsche

---

Verwante vensters

• 1972 Corrie van Eijk-Osterholt:
  Laten ze het maar voelen
• 1980 Het Groot Walenburgs Vuilharmonisch Orkest

Verder studeren

• Historisch onderzoeksbureauHistodata (1990), 'De eerste stappen',  Hoofdstuk 1 uit: 25 jaar en nog steeds geen normaal mens ontmoet. Pandora psychiatrie en beeldvorming,, Baarn: Ambo.
• Arend Jan Heerma van Voss (1978), 'De geschiedenis van de gekkenbeweging. Belangenbehartiging en beeldvorming voor en door psychiatrische patiënten (1965-1978)'  , in: Maandblad Geestelijke volksgezondheid (MGv), 33e jrg., nr. 6, juni, pp. 398-428.
• Gemma Blok (2004), Baas in eigen brein. Ántipsychiatrie' in Nederland.  Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds. {Proefschrift]

Aanvullend materiaal

• Stichting Pandora (1975), Informatiefolder 

Video

YouTube, 30 mei 2024 | Hans van der Wilk overleed op 24 maart 2024 op 84 jarige leeftijd. Aflevering 9 van de geschiedenispodcast van de Canon sociaal werk vertelt zijn levensverhaal, dat tevens het verhaal is van de cliëntenbeweging in de ggz.

YouTube | Stichting Pandora in beeld

---

< Vorige venster < Overzicht > Volgende venster >