1962 Open Het Dorp – technologie schiet te hulp

Zorgtechnologie bevordert eigen regie

Eind jaren 1950 en begin jaren 1960 zaten duizenden mensen met een ernstige lichamelijke handicap klem. Zij hadden door revalidatie hun maximale mogelijkheden bereikt, maar er waren voor hen nauwelijks mogelijkheden om zelfstandig te leven met ondersteuning. Deze groep was daardoor vaak aangewezen op levenslange zorg door familie, of belandde in verpleeghuizen zonder privacy of ontwikkelmogelijkheden.
Dit zag ook revalidatiearts Arie Klapwijk, toen hij in 1959 directeur werd van Johanna Stichting in Arnhem. Deze instelling bood kinderen en jongeren met lichamelijke handicaps woonruimte, onderwijs en de mogelijkheid tot het leren van een ambacht. Voor Klapwijk was het onacceptabel dat er geen perspectief voor hen was zodra zij 18 werden. Klapwijk begon te werken aan plannen voor een dorp, waar mensen met ernstige lichamelijke handicaps ‘bouwstenen’ voor een zo gelukkig mogelijk leven aangereikt zouden krijgen. Technologie speelde hierin een centrale rol, door te zorgen voor een toegankelijke leefomgeving met als doel om te integreren in de samenleving. De iconische televisiemarathon ‘Open Het Dorp’ onder leiding van Mies Bouwman op 26 en 27 januari 1962 vormde het startschot van Het Dorp zoals we dat nu kennen.

Regie over het eigen leven
Het Dorp bracht in meerdere opzichten pionierende vernieuwingen. Het Dorp bood niet alleen woonruimte, maar stelde bewoners ook in staat om te werken, te recreëren en een gezin te stichten. Integratie stond voorop - niet alleen bewoners werden aangemoedigd om deel te nemen aan het leven in Arnhem, andersom waren omwonenden welkom bij het restaurant en de benzinepomp in Het Dorp. Dorpsbewoners hadden onder andere door technologische innovaties de volledige regie over hun eigen leven en zorg. Bewoners konden hierdoor zelfstandig douchen, koffie zetten en hun gordijnen open- en dichtdoen.
De afdeling Adaptatie ontwikkelde en produceerde maatwerkaanpassingen voor individuele bewoners, zoals een naaimachine die met één hand te bedienen was, gebogen lepels en de Blowsontric (zie kadertekst). Deze innovaties verspreidden zich al snel buiten Het Dorp. Eind 1976 opende in Het Dorp een rolstoelpasruimte waar mensen uit heel Nederland op afkwamen en in 1988 volgde een nieuw pand met de naam Revalidatie Techniek Het Dorp. Tegenwoordig is Arnhem nog steeds een brandpunt voor zorgtechnologie. Academy Het Dorp werkt samen met technische universiteiten, Philips, zorgorganisaties en ervaringsdeskundigen, zodat technologie een vanzelfsprekend onderdeel wordt van langdurige zorg.

Technologie helpt
Technologie en Het Dorp zijn vanaf het begin onlosmakelijk met elkaar verbonden. In de ruim zestig jaar dat Het Dorp bestaat, is het al lang niet meer zo dat technologische innovaties zich vooral op mensen met lichamelijke handicaps richten. Zorgtechnologie kan veel meer mensen helpen: of je nu blind of doof bent, lijdt aan een chronische ziekte of wanneer je een verstandelijke beperking hebt. Op welke gebieden levert zorgtechnologie een bijdrage voor mensen met een verstandelijke beperking?

• Veiligheid. Slimme rook- en hittemelders waarschuwen bij brand, helpen brand voorkomen, of blussen de brand zelfs automatisch. Een app op je telefoon kan ervoor zorgen dat je medische gegevens direct zichtbaar zijn in geval van nood, zoals allergieën, je bloedgroep en nood contactpersoon. Maar denk ook aan veilig kunnen drinken, personenalarmering en op een veilige manier internetten.
• Sociale contacten en hobby’s. Samen een spelletje spelen met een interactieve tablet of beamer, of digitaal tekenen en schilderen met anderen. Nieuwe mensen leren kennen via sociale platforms, of juist contact onderhouden familie en vrienden door ze via een beveiligde verbinding foto’s, video’s en berichten te sturen. Of wat dacht je van robot huisdieren, die zichzelf steeds verder ontwikkelen en je op een leuke, interactieve manier gezelschap houden?
• Medische zorg. Beeldbellen met artsen en behandelaars is sinds de coronapandemie een stuk gebruikelijker en laagdrempeliger geworden. Maar denk ook aan apps die je eraan herinneren om medicijnen in te nemen, of op tijd water te drinken. Kledingstukken met sensoren erin, slim incontinentiemateriaal en automatische detectiesystemen die bepaalde lichaamswaarden meten, helpen ervoor te zorgen dat je je door de dag heen zo prettig en fris mogelijk voelt.
• Dagelijks leven. Zelf het licht- aan en uit kunnen doen, je tanden kunnen poetsen of iets uit de koelkast pakken met een robotarm of spraakbesturing. Zelfstandig in het openbaar vervoer kunnen reizen met apps voor mensen met een verstandelijke beperking, of informatie in begrijpelijke taal opzoeken. Slimme klokken en kalenders die je helpen met je dagstructuur.

De mogelijkheden die moderne zorgtechnologieën bieden nemen alsmaar toe. Eén ding is niet veranderd sinds de televisiemarathon ‘Open Het Dorp’. Zowel toen als nu is het belangrijkste doel van zorgtechnologie om de eigen regie van mensen met een handicap te behouden en te versterken. Technologie kan helpen met de kwaliteit van de zorg te verbeteren, zorgpersoneel te ondersteunen en de zelfredzaamheid van mensen met een handicap te vergroten, of ze nu zelfstandig wonen of niet. Een belangrijke voorwaarde voor succesvolle zorgtechnologie is dat ervaringsdeskundigen zelf worden betrokken in alle ontwikkelingsfases. Ook komt er steeds meer aandacht voor juridische en ethische aspecten van zorgtechnologie, zoals vragen rondom privacy, bewegingsvrijheid en de vraag of zorgtechnologie nu echt altijd leidt tot meer veiligheid. Uiteindelijk gaat het erom dat iemand een leven kan leiden zoals die dat zelf wil.

Publicatiedatum: 12-10-2023
Datum laatste wijziging: 07-12-2023

Auteur(s): Eline Pollaert

---

Verwante vensters

• 1962 Mies Bouwman en fondsenwerving

Extra

Blowsontric & domotica
Blazen en zuigen in een sigarettenpijpje om je deur, televisie en lampen te bedienen - meer was de eerste Blowsontric niet. J. Blomberg, bewoner van Het Dorp, en John Zijlstra, elektricien van de Revalidatie Technische Dienst (RTD), ontwikkelden eind jaren 1960 samen dit apparaat. Hiermee konden mensen met verminderde of afwezige handfunctie zelf hun (woon)omgeving bedienen.
De eerste Blowsontric was in feite een relaiskast, gekoppeld aan een systeem van aan-uit schakelaars die met elektriciteitskabels waren aangesloten op het te bedienen apparaat. De Blowsontric was het eerste omgevingsbesturing in zijn soort. Vandaag de dag zijn computergestuurde blaas-zuigsystemen nog steeds wijdverbreid in de zorgtechnologie. Hetzelfde principe, alleen verder doorontwikkeld in verschillende HomeServant modellen en de Dimo. Deze zogenaamde domotica systemen worden ook veel gebruikt in de verstandelijk gehandicaptenzorg.
De Blowsontric is één van de vele voorbeelden van nieuwe technologieën die RTD samen met bewoners van Het Dorp ontwikkelde. Deze en andere innovaties verspreidden zich snel in Nederland en daarbuiten.

Literatuur

• Alper, M. (2017), Giving Voice: Mobile Communication, Disability, and Inequality.  Open access.
• Bakker A., M. Gielissen, B. Boon, A. van der Poel. (2023), De vier dimensies van zelfredzaamheid voor mensen met een beperking in de langdurige zorg. Whitepaper, Arnhem: Academy Het Dorp.
• Dietz, H. (1997), Het Dorp van binnen en buiten 1962-1997. [De pdf bevat alleen een kroniek, niet de gehele tekst van deze uitgave.]
• Dokumacı, A. (2023), Activist Affordances: How Disabled People Improvise More Habitable Worlds. Duke University Press.
• Liebermann, W. K. (2017), Rehabilitating the invalid body: Architecture and citizenship in Jaap Bakema’s design for a Dutch postwar village for the disabled. In Architecture and the Body, Science and Culture. Routledge.
• Niemeijer, A. R. (2015), Exploring good care with surveillance technology in residential care for vulnerable people. [PhD-Thesis - Research and graduation internal, Vrije Universiteit Amsterdam].

Aanvullend materiaal

• Inspectie Gezondheidzorg en Jeugd (IGJ) (2018), Toetsingskader IGJ “Inzet van e-health door zorgaanbieders”. 
• Inspectie Gezondheidzorg en Jeugd (IGJ) (2023), Gehandicaptenzorg worstelt met digitale vormen van zorg.  
• Innovatie Impuls IIG2 (2023), Inventarisatie technologiegebruik gehandicaptenzorg  Welke technologie gebruiken organisaties in de gehandicaptenzorg bij de zorg en ondersteuning van hun cliënten? - Gezamenlijk uitgave Vilans, Academie Het Dorp en Ministerie VWS.

Links

• Geschiedenis van Revalidatie Techniek Het Dorp
• Website Academy Het Dorp
• Website van het programma Digivaardig in de zorg
• Dossier ‘Digitale Zorg’ van Kennisplein Gehandicaptensector
• Zorg van Nu, een initiatief van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Studieopdrachten

Klik hier om de studieopdrachten te bekijken

Video

YouTube, 7 september 2009 | 1962 - Polygoon Journaal over Open Het Dorp.

YouTube, 8 april 2010 - Beeld & Geluid | 1968 - De bouw van het gehandicaptendorp Het Dorp bij Arnhem n.a.v. de inzamelingsactie Open het Dorp. Beelden van een centrale werkplaats en de 210 gereed gekomen woonhuizen. De ANWB heeft samen met café-restaurant De Sleutel bij de hoofdingang een kantoor geopend, waar bewoners van het dorp in contact kunnen komen met andere mensen. De keuken van het restaurant kookt ook warme maaltijden voor de bewoners. Het eten wordt in warmhoudschalen met een elektrisch autootje rondgebracht.

---

< Vorige venster < Overzicht > Volgende venster >