Verwante vensters

1975 – Vrouwenhulpverlening

Socialisatie als oorzaak van problemen

---

Vrouwenhulpverlening (VHV) werd de verzamelnaam voor hulpverleningspraktijken die in de jaren zeventig zijn ontstaan vanuit de feministische vrouwenbeweging. Ze ontstonden als een kritische reactie op de werkwijze van de gevestigde hulpverlening in de (geestelijke) gezondheidszorg en het maatschappelijk werk. Verhalen over verkrachting, incest of ander seksueel geweld werden in de ogen van feministen niet serieus genomen. Adviezen waren vaak gebaseerd op traditionele, stereotype ideeën over vrouwelijkheid, met name schoonheid, huwelijk, moederschap en het huisvrouwenbestaan.

Aktiegroepen als Man Vrouw Maatschappij (1968) en Dolle Mina (1970) stimuleerden dat er een persoonlijke en politieke bewustwording van vrouwen op gang kwam. Dat gebeurde vanaf 1971 in zogenaamde praatgroepen. Vrouweninitiatieven, waarbij (zelf)hulp en actie met elkaar werden gecombineerd, schoten als paddenstoelen uit de grond: de Vrouwentelefoon (1973), Blijf-van-m’n-lijf-huizen (1974), Vrouwen tegen verkrachting (1975), Feministische Oefengroepen Radicale Therapie (1975), Vrouwen Tegen Seksueel Geweld (1976), Vrouwen in de Overgang (VIDO), Vrouwen met postnatale depressie (PND). 1975 werd het Internationale Jaar van de Vrouw. Gelijkberechtiging van vrouwen, onderdeel van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948), werd in dat jaar een belangrijk thema. Na 1975 werd vrouwenemancipatie regeringsbeleid en kwam er geld beschikbaar om nieuwe vormen van vrouwenhulpverlening te financieren.

De Vrouwenhulpverlening werkte vanuit de visie dat problemen van vrouwen vaak te maken hebben met haar socialisatie en met haar positie als vrouw in deze maatschappij, en dat het erom gaat vanuit een emancipatorisch gezichtspunt bij te dragen aan de oplossing van die problemen. Vanuit deze visie werd een aantal werkprincipes gehanteerd:
- Problemen van vrouwen worden in verband gebracht met hun maatschappelijke leef- en werkomstandigheden, individualisering wordt tegengegaan;
- Lichamelijke, psychische en sociale problemen hangen nauw met elkaar samen en verdienen dan ook alle drie de aandacht;
- De keuzevrijheid van de vrouw staat centraal: het accent ligt op haar proces van zoeken en vinden van oplossingen voor haar situatie. Betutteling is uit den boze;
- Expliciete vermijding van aanpassing van vrouwen aan bestaande rolpatronen;
- De relatie tussen hulpverleenster en cliënte is zoveel mogelijk gelijkwaardig, terwijl positieverschillen expliciet worden benoemd.

Begin jaren tachtig begonnen ook de gevestigde instellingen gerichte aandacht te geven aan de problemen van vrouwen, waarbij ze in meer of mindere mate deze werkprincipes volgden. Onderzoek wees uit dat in 1985 een derde van de Algemeen Maatschappelijk Werk (AMW) instellingen aandacht besteedde aan vrouwenhulpverlening en in 1987 al meer dan de helft.
Maar heel vlot ging het niet, want de verschillen in stijl, werkwijze en organisatie tussen de Vrouwenhulpverlening en het AMW waren aanzienlijk. Een ander verschil was dat het AMW vooral huisvrouwen, ouderen en alleenstaanden uit de arbeidersklasse of kleine middenstand als doelgroep had, met weinig eigen inkomen en niet veel opleiding. Zij bevonden zich doorgaans in traditionele leefsituaties. Het waren meestal niet de vrouwen die hun problemen al duidelijk hadden en onder woorden konden brengen. Het AMW kreeg vrouwen “die vast zaten” en zich bij het AMW voor het eerst uitspraken, iets wat ze niet deden bij familie, buurvrouwen of kennissen. De werkwijze van de vrouwenhulpverlening was voor hen niet direct toepasbaar.
Door beëindiging van subsidies zijn veel vrouwenhulpverleningsprojecten in de jaren negentig verdwenen en werd integratie in de reguliere hulpverlening nagestreefd. Van een structurele inbedding van vrouwenhulpverlening in het hulpverleningsbeleid is echter geen sprake geweest.

Inhoudelijk hebben zich in de jaren tachtig nog interessante ontwikkelingen voorgedaan. Als reactie op de Vrouwenhulpverlening ontstond de Mannenhulpverlening. Door integratie van zowel vrouwen- als mannenhulpverlening kwam de term ’seksespecifieke hulpverlening’ (voor mannen en vrouwen) in zwang. Omdat sekse teveel zou verwijzen naar vastliggende, biologisch gefundeerde verschillen tussen mannen en vrouwen, werd een nieuw begrip gemunt: genderspecifieke hulpverlening. Met het begrip ‘gender’ wordt het vanzelfsprekende van het maken van verschil tussen mannen en vrouwen ter discussie gesteld, evenals de machtswerking die daarvan uitgaat. Ook ontstond specifieke aandacht voor lesbische hulpverlening en specifieke hulp voor zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwen.
Vanaf 2000 wordt daarom ook dikwijls gesproken van ‘diversiteitbewuste hulpverlening’. Het streven blijft hulpverlening toegankelijker en doeltreffender te maken voor marginale groepen en via de hulpverlening ook hun psychische en maatschappelijke weerbaarheid te vergroten. Dit streven is nog steeds actueel.

Publicatiedatum: 10-04-2014
Datum laatste wijziging: 11-10-2014

Auteur(s): Maarten van der Linde
(1948-2020)

---

Verwante vensters

• 1881 Magdalenahuis - Zetten
• 1930 Federatie van Instellingen voor Ongehuwde Moeders en haar kind (FIOM)
• 1970 Vrouwenbeweging en sociaal werk
• 1971 Praatgroepen
• 1974 Blijf van m’n lijf
• 1978 Zelfhulp
• 1980 Lesbisch-specifieke hulpverlening

Extra

De schaamte voorbij
Op het hoogtepunt van de tweede feministische golf verscheen in 1976 Anja Meulenbelts De schaamte voorbij. Voor veel Nederlandse vrouwen was het boek een openbaring: eindelijk konden ze zichzelf, en hun onbehagen, in een boek herkennen. Maar terwijl Meulenbelts verhaal over haar queeste naar de juiste vrouwenbeweging en de juiste man (en, uiteindelijk, verkeerde vrouw) een enorm succes was en in talloze landen werd uitgebracht, werd de auteur zelf afgebrand door de critici, met name de vrouwelijke. (Koninklijke Bibliotheek)

Verder studeren

• Nico van Oosten, Ineke van der Vlugt en Luc Brants (2009), Seksespecifieke hulpverlening. Bussum: Coutinho. Tweede, herziene druk.
• Janneke van Mens-Verhulst en Berteke Waaldijk (red.) (2008), Vrouwenhulpverlening 1975-2000. Beweging in en rond de gezondheidszorg. Houten: Bohn Stafleu van Loghum
• Lies Schilder (2003), Genderspecifieke hulpverlening in het maatschappelijk werk, in: Nora van Riet (red.) m.m.v. Henk Jongman, Maatschappelijk werk Basisboek. Groningen, Wolters Noordhoff, 199-233.
• Lies Schilder (1989), Maatschappelijk werken met vrouwen. Over de integratie van Vrouwenhulpverlening in het Algemeen Maatschappelijk Werk. Uitgeverij Jan van Arkel, Utrecht. Tweede druk 1991.

Literatuur

• Anja Meulenbelt (1976), De schaamte voorbij. Een persoonlijke geschiedenis. Van Gennep. Amsterdam.
• Anja Meulenbelt (1984), De schillen van de ui: socialisatie. Hoe zijn we vrouwen en mannen geworden. Amsterdam: Sara, Van Gennep. 1995 herziene editie, vijfde druk.
• Lillian B. Rubin (1976), Pijn en moeite. Hoe arbeidersgezinnen leven. Amboboeken, Baarn.
• Tieneke Koning (1991), Vrouw en therapie. Gesprekken met coryfeeën van de vrouwenhulpverlening.  Uitgeverij De Els, Eindhoven.

Aanvullend materiaal

• Roel Notten (2013), Meer aandacht voor de vrouw. Huisarts Hedwig Vos over preventie in de eerste lijn. Arts en Auto, juni 2013, blz. 10-13.
• Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis (2012), Archief Anja Henriette Meulenbelt 1965-2003. 

Links

• Altra Zusterhulp als voorloper van de Vrouwenhulpverlening.
• Wikipedia over Vrouwenhulpverlening

Studieopdrachten

Klik hier om de studieopdrachten te bekijken