Canon reclassering
Afbeelding van Het Hoogeland-kwartetspel uit de jaren twintig - serie moraal
Graaf Friedrich von Bodelschwingh - Duitse predikant en initiatiefnemers van arbeiderskoloniën.
Hoogeland-initiator J. van ’t Lindenhout stichtte eerder ook de Weezeninrichting Neeerbosch.
Hoofdgebouw Het Hoogeland bij Beekbergen, vlak bij Apeldoorn
De heer J. Wilbrink, hier met zijn vrouw voor het hoofdgebouw, was tot 1912 eerste directeur.
De kunstenaar Jan Toorop maakte begin 20e eeuw een affiche voor Het Hoogeland.
Bewoners van Het Hoogeland - begin twintigste eeuw.
De verblijfszaal met de eerste bewoners van de Stichting Het Hoogeland.
Het Hoogeland-kwartetspel uit de jaren twintig - middel om geld op te halen.
Logo van huidige Het Hoogeland
Het Hoogeland anno 2012 - Foto Peter Venema
1939 Tuinieren op de R.K. Landkolonie ’Koningslust’ in Helden-Panningen van de Congregatie der Broeders van de H. Jozef uit Heerlen.
1939 Klooster en kerk op de R.K. Landkolonie ’Koningslust’ in Helden-Panningen van de Congregatie der Broeders van de H. Jozef uit Heerlen.
Verwante vensters
1894 – Christelijke landbouwkolonie Het Hoogeland
Heropvoeding onder Gods hoede
De echo van de Franse Revolutie, met haar verlichtingsboodschap ‘vrijheid, gelijkheid en broederschap’, was gedurende de hele negentiende eeuw te horen. Niet alleen in positieve zin. Zeker in christelijke kringen was men beducht voor nieuwlichterij. Ronduit ongerust toonde de religieuze burgerij zich over de groeiende greep van de staat op het maatschappelijke leven. Dit uitte zich onder meer in 1854 in de weerstand tegen het wetsvoorstel van Thorbecke voor de Armenwet. Ook de latere schoolstrijd (1870-1920) kwam eruit voort. Niet de staat mocht de vorming van burgers bepalen, dat moesten geloofsgemeenschappen zelf doen. Zo legde de negentiende eeuw de basis voor de verzuiling van de Nederlandse samenleving.
De reveilbeweging (1815-1865) vormde hierin een belangrijke motor. De beweging verzette zich tegen het rationalisme van de verlichting en pleitte voor het aangaan van een persoonlijke, gevoelsmatige band met God. Daarvoor was evangelisatie noodzakelijk, niet alleen onder heidenen, maar juist ook in eigen kring van laaggeschoolde gelovigen: de ‘inwendige zending’ als drijfveer voor de ‘christelijke filantropie’. Zo ontstond onder christelijke elites een grote maatschappelijke betrokkenheid: armenzorg, strijd tegen alcoholisme, hulp aan verwaarloosde jeugd, prostituees en zwakzinnigen. Ottho Gerhard Heldring was daarin een leidende figuur.
Christelijke notabelen zetten ook steeds grotere vraagtekens bij het nut van de strafrechtelijke aanpak, die bedelaars en landlopers ‘opzond’ naar de Rijkswerkinrichtingen in Hoorn en Veenhuizen. In hun ogen werkte dit niet. De nazaten van de reveilbeweging zagen aan het einde van de negentiende eeuw Veenhuizen als een augiasstal: sterke drank werd er niet geweerd en vloeken niet bestraft. Zij lieten zich inspireren door het werk van de Duitse predikant graaf Friedrich von Bodelschwingh, die evangelisatie koppelde aan opvang van jeugdigen en landlopers in de vorm van arbeiderskoloniën.
In 1892 werd daartoe de Vereniging tot Christelijke Verpleging van bedelaars en landlopers opgericht (later gewijzigd in: Christelijke vereeniging tot stichting en instandhouding van Arbeidskolonies). Volgens initiatiefnemer J. van ’t Lindenhout, die in 1863 bij Nijmegen ook al de Weezeninrichting Neerbosch had gesticht, was het de bedoeling om ‘…bedelaars en landloopers in ene kolonie op onze nog niet ontgonnen heidevelden te plaatsen, te pogen hen onder Christelijke tucht te brengen door hen dagelijks het Woord Gods te doen horen, vervolgens die handwerken te laten uitvoeren, waarvoor zij geschikt zijn en vanuit de kolonie onder Christelijke leiding in het maatschappelijke leven terug te keren’. In 1894 kocht de vereniging voor f 7225,- in Beekbergen bij Apeldoorn een lap grond, waarop de eerste christelijke landbouwkolonie Het Hoogeland werd gevestigd.
Zwervers tussen de 24 en 50 jaar konden er worden opgenomen, in de beginjaren op vrijwillige basis, later in de twintigste eeuw ook als voorwaardelijk alternatief voor gevangenisstraf, waarbij de instellingen ook een reclasseringsfunctie uitoefenden. De gemiddelde bevolking van de kolonie bestond in de beginjaren uit 50 à 60 man, die er twee tot twaalf maanden verblijf hielden. Het doel was – in moderne termen – resocialisatie. Grappig genoeg een overtuiging die rechtstreeks teruggaat naar de verlichting: de mens is opvoedbaar en veranderbaar, zij het dat de initiatiefnemers van Het Hoogeland (en andere christelijke arbeiderskoloniën) deze heropvoeding alleen onder ‘Gods hoede’ verantwoord achtten. De christelijke koloniën waren minder massaal dan de Rijkswerkinrichtingen en daardoor als toevluchtsoord aantrekkelijker. In de eerste zes jaar meldden zich 3000 mensen voor Het Hoogeland, van wie er zo’n 600 konden worden geplaatst. Maar onder deze groep was, net als bij de Rijkswerkinrichtingen, de recidive groot.
Ook het Leger des Heils richtte in 1895 een kolonie in, op het landgoed de Groote Batelaar in Lunteren. Het aantal landbouwkoloniën – naast Veenhuizen – groeide uiteindelijk tot vijf in 1930, waarvan de vereniging Het Hoogeland er naast Beekbergen nog twee voor haar rekening nam: in Opende (Groningen) en Vries (Drenthe). Mede op basis van dergelijke koloniën ontwikkelde zich in de twintigste eeuw een stelsel van werkverschaffingsprojecten, sociale werkplaatsen en opvangvoorzieningen, waar mensen die in de marge terechtkwamen, geresocialiseerd konden worden. Aanvankelijk zelfvoorzienend en betaald door particuliere geldstromen, in de tweede helft van de twintigste eeuw steeds nadrukkelijker gefinancierd door de overheid.
Het Hoogeland in Beekbergen bestaat nog steeds. Het is meer dan een tuincentrum, er is ook een boerderij, een werkplaats, een drukkerij en een kwekerij. Het tuincentrum wordt onderhouden door cliënten van IrisZorg, een instelling voor verslavingszorg en maatschappelijke opvang, waarbij Het Hoogeland als leerbedrijf functioneert. Het werk is voor deze cliënten een belangrijke vorm van arbeidstraining en zorgt voor perspectief. Dat is hedendaags taalgebruik voor wat de initiatiefnemers eind negentiende eeuw beoogden, zij het dat Gods zegen ergens in de twintigste eeuw de kolonie heeft verlaten. Professionele begeleiders zijn daarvoor in de plaats gekomen.
Publicatiedatum: 15-03-2012
Datum laatste wijziging: 18-03-2016
Auteur(s): Jos van der Lans
Verwante vensters
- 1818 Maatschappij van weldadigheid
- 1822 Naar de koloniën
- 1846 Sint Aloysiusgesticht
- 1854 Thorbecke en de Armenwet
Extra
De katholieken
Landbouwkolonie Het Hoogeland was een voorbeeld van
protestants-christelijke bekommernis met de onderkant van
de samenleving. In de steden creëerde de burgerij aan het
einde van de negentiende eeuw voor ‘onbehuisden’ vooral
algemene
opvangvoorzieningen, soms ook wel stadskolonies
genoemd. Opmerkelijk is dat er in dezelfde periode (1890-
1915) geen vergelijkbaar opvanginitiatief vanuit de
katholieke zuil werd genomen. Waarschijnlijk waren de
katholieken er in de tweede helft van de 19e eeuw vooral
op
gericht hun ‘emancipatie’ vorm te geven in verzuilde
publieke voorzieningen op het terrein van het onderwijs
en de gezondheidszorg om daarmee hun achterstand ten
opzichte van de protestants-christelijke elite weg te
werken.
Dat begon te veranderen toen de R.K.
Reclasseringsvereniging vanaf haar oprichting in 1916
geld ging inzamelen voor een R.K. Landkolonie voor ex-
gedetineerden en voorwaardelijk gestraften. Toch duurde
het nog twintig jaar. In 1937 werd in Helden (Limburg)
de R.K. Landkolonie Koningslust gesticht, speciaal voor
jeugdige ex-delinquenten en bestuurd door de Broeders van
St. Joseph. Koningslust heeft tot 1962 gefunctioneerd en
en werd toen een bejaardenoord. In 1939 ging een tweede
R.K. Landkolonie (80 ha) open in Baarle-Nassau onder de
naam Huize St. Franciscus. Voor de opvang van vrouwen
boden de Zusters Dominicanessen van Bethanië opvang in
doorgangshuizen in Venlo (sinds 1923), Stevensbeek (N.B.,
1934) en Rijsbergen (1940)
Katholieke
instellingen boden vanouds opvang op een wat kleinere -en
individuelere
schaal. In meerdere steden stonden zij in de 19e eeuw aan
de wieg van Godshuizen en Oudemannen- en vrouwenhuizen.
Vooral congregaties namen het voortouw. Zo bracht de
Commission des Hospices in Den Bosch rond 1815 verlaten
kinderen onder bij particulieren. Uit dit initiatief
ontstond in 1820 de congregatie van de Dochters van Maria
en Joseph, een kleine twintig jaar later gevolgd door een
Maastrichtse tak. De zusters Augustinessen richtten in de
jaren dertig van de twintigste eeuw in Utrecht Meisjesstad op,
opvang van dakloze vrouwen, nu onderdeel van de
Tussenvoorziening. Na de Tweede Wereldoorlog volgden er
meer katholieke opvanginitiatieven aan, zoals het in 1946
opgerichte Labre-huis in Eindhoven, een initiatief van de
paters Augustijnen.
Verder studeren
- Linde, Maarten van der (2013), Basisboek geschiedenis Sociaal Werk in Nederland. Amsterdam: SWP, vijfde druk, Hoofdstuk 8 en 9.
- Sulman, Ad (2009), Het Hoogeland. Kolonie voor bedelaars en landloopers. Ee geschiedenis van Het Hoogeland te Beekbergen. Scafelaarreeks nr. 49, Barneveld, Koninklijke BDU Uitgevers B.V.
Literatuur
- Dekkers, Frans (2006), Het kan iedereen overkomen. De geschiedenis van het Labrehuis Eindhoven: Stichting Thomas van Villanova.
- Anton van Renssen (2015), Het wezendorp Neerbosch. De protestants-christelijke weesinrichting Neerbosch en haar stichter Johannes van 't Lindenhout (1863-1903) AQmsterdam: Vrije universiteit. Dissertatie.
Aanvullend materiaal
- Charles Noordam (1993), Een bloeijende akker van menschenliefde. Het protestants landbouwkundig opvoedingsgesticht te Montfoort. , in: Jaarboek Oud Utrecht, pp. 119-145.
Links