100 jaar Algemene Maatschappij Voor Jongeren (AMVJ)

Deze tekst werd gepubliceerd in Het Parool van 16 maart 2019, p. 64-65, ’Voor een heilzaam verenigingsleven’, geschreven door Peter de Brock.

Overgenomen uit Het moest een karakteristiek ontwerp in ‘beheerste Amsterdamse Schoolsfeer’ worden. De Amsterdammers waren bij de oplevering in 1928 vooral onder de indruk van het volume, de enorme gevelwanden met Bijbelse beeldhouwwerken en een hoogte van 29 meter. Dat het ontwerp van architect Foeke Kuipers voor het Centraal Gebouw van de Amsterdamse Maatschappij voor Jongemannen (AMVJ) kon worden gebouwd, was te danken aan de geestdrift van de secretaris, dominee Jo Eijkman. Hij koos de locatie, op de hoek van de Stadhouderskade en de Vondelstraat. En hij wist geldschieters, sceptici en twijfelaars te overtuigen van de noodzaak voor de bouw van een clubgebouw voor de in 1918 opgerichte AMVJ. De gemeente Amsterdam legde als eerste een miljoen gulden bij. De AMVJ dankt haar naamsbekendheid tegenwoordig vooral aan een aantal sportverenigingen. De volleyballers en tafeltennissers van AMVJ speelden in de top van de nationale competities. Ooit opgericht voor de verstandelijke, van jongemannen, nam de AMVJ in de vooroorlogse jaren een bredere verantwoordelijkheid in de stad. Van werkgelegenheids projecten voor werkelozen en zomerkampen voor kinderen tot de beruchte Famos-kersttoernooien voor de schooljeugd. Het staat allemaal in het fraai geïllustreerde jubileumboek dat nu is verschenen.
De AMVJ stond open voor alle jonge mannen vanaf 18 jaar – pas in 1934 werd een meisjes - afdeling opgericht – van alle gezindten en uit alle lagen van de bevolking. Het bestuur was wel christelijk, maar zonder de intentie zieltjes te winnen. Belangrijker was de jeugd kennis en ervaring bij te brengen. En anders dan bij andere verenigingen en clubs werd niet gewerkt met vrijwilligers, maar met vakbekwame profes - sionals.
Noodzakelijk voor het bereiken van de maatschappelijke doelen bleek de bouw van een clubgebouw. Het op 11 mei 1928 geopende Centraal Gebouw bestond uit een woonhuis voor 120 jongemannen, een hotel, een restaurant, een zwembad, een openbare badinrichting met veertig douches, een bibliotheek, een feestzaal, een dakterras en een grote sportzaal uitgerust met een bioscoopcabine.

AMVJ-secretaris Jo Eijkman, de stuwende kracht achter de bouw van het Centraal Gebouw, zag al vroeg het gevaar van het opkomend nazisme. Al vanaf 1937 zet hij alles in het werk om Duitse Joden te helpen vluchten, ondanks het strenge toelatingsbeleid van de Nederlandse regering. Na de Kristallnacht haalde hij met bussen Joodse vluchtelingen op bij de grens, die tijdelijk werden ondergebracht in het Centraal Gebouw. Na de capitulatie in mei 1940 vorderde het Luftgaukommando van de Duitse Luftwaffe de hotelkamers.
Op 7 juli 1940 hield Eijkman in de grote zaal een indrukwekkende toespraak tegen de acceptatie van de Duitse overheersing. De eerste druk van deze toespraak vloog over de toonbank, maar van de geplande tweede druk van 50.000 exemplaren kwam het na een verspreidingsverbod niet. Eijkman werd samen met 115 andere vooraanstaande Nederlanders als gijzelaar overgebracht naar Buchenwald. Na zijn vrijlating op medische gronden, in februari 1942, dook hij onder om, tot zijn overlijden op 22 januari 1945 aan kanker, leiding te geven aan het kerkelijk verzet.
Als het in september 1941 Joden wordt verboden om aan sportwedstrijden deel te nemen of als toeschouwer aanwezig te zijn, wil men daar niets van weten. Op een speciale bijeenkomst voor de vijftig Joodse leden beloofde het bestuur nooit tot anti-Joodse maatregelen over te gaan. Ook het bordje ‘Verboden voor Joden’ ontbrak lang aan de deur van het restaurant, ondanks strenge verordeningen. Het is de nieuwe pro-Duitse burgemeester Edward Voûte, die als gast in het restaurant alsnog de directie sommeert het verbodsbord op te hangen.

De AMVJ organiseerde in 1968 nog een jubileumcongres, waar koningin Juliana een groeimeter kreeg voor haar kleinzoon Willem- Alexander. Buiten demonstreerden jongeren tegen de ‘jonkheren, baronnen, ritmeesters en padvinders’ die de AMVJ bestuurden. De rebelse jeugd heeft geen interesse meer in het aangeboden verenigingsleven, uitgezonderd de sportclubs.
Het onderhoud aan het Centraal Gebouw werd onbetaalbaar en in 1977 werd het inmiddels bouwvallige zwembad gesloten. De opluchting was groot toen twee jaar later de boel kon worden verkocht. Tegenwoordig is in het Centraal Gebouw het NH Amsterdam Centre Hotel gevestigd, een van de twaalf Amsterdamse hotels van deze keten. De verkoopsom vormde de basis voor het AMVJ Fonds, dat nog steeds sociaalculturele projecten voor Amsterdamse jongeren financiert.

Het jubileumboek over de AMVJ is verkrijgbaar bij de Amsterdamse boekhandels Het Martyrium, Van Rossum en de Stadsboekwinkel.