Het nieuwe land

Midden vorige eeuw dromen tienduizenden Nederlanders van een bestaan als boer in de net drooggelegde polders, de Noordoostpolder (1942) en Oostelijk Flevoland (1957). Een nieuwe, ‘maakbare’ samenleving, waarin niet alleen het landschap langs de meetlat wordt gelegd, maar ook de toekomstige bewoners. Alleen de besten van de besten zijn welkom. Zwakkelingen, achterblijvers en zielenpoten komen er niet in. De selectieprocedure van de rijksoverheid is zeer streng en voert zelfs tot in de slaapkamer. Zijn de bedden wel opgemaakt, is de linnenkast op orde?
Plattelandsjournalist Eva Vriend, die als boerendochter opgroeide in de Noordoostpolder, onderneemt aan de hand van haar familiegeschiedenis een zoektocht naar het ontstaan van deze podergemeenschap. Zij weet het stilzwijgen van afgewezen kandidaten te doorbreken en de geheimen te ontrafelen van een bevolkingspolitiek die in de recente geschiedenis haar weerga niet kent.
Hoewel….. in haar epiloog vergelijkt ze de selectieprocedure voor de ‘superboeren’ van de Noordoostpolder met de inburgeringsverplichtingen van Mary uit Ghana en het selectiesysteem van een corporatie om in de Heijplaat, een wijk in het Rotterdamse havengebied, om ‘ongewenste elementen’ uit te filteren. Haar slotzin: ‘Nee, Nederland is nog niet uitgeselecteerd.’

Recensie Nico de Boer in Tijdschrift voor sociale vraagstukken:

Een eeuw geleden was er nog niet eens een Afsluitdijk en klotste de Zuiderzee nog tegen Urk en Schokland, intussen is het bestaan van Flevoland vanzelfsprekend geworden. Je zou bijna vergeten dat er in de tussentijd een compleet stuk Nederland is gemaakt en – nog interessanter – met mensen is bevolkt. In ‘Het nieuwe land – het verhaal van een polder die perfect moest zijn’ ontrukt Eva Vriend de geschiedenis van dat bevolken op een boeiende manier aan de vergetelheid.

Vriend richt zich vooral op de selectie van nieuwe boeren voor de polders. Onder meer aan de hand van haar eigen ervaringen als boerendochter beschrijft ze hoe die selectie al voor de drooglegging startte en in de jaren vijftig een hoogtepunt bereikte. Op basis van archiefonderzoek en interviews geeft ze een scherp beeld van de manier waarop die selectie van bovenaf werd aangepakt en de schade die die aanpak teweeg bracht. Kandidaten bleven soms jarenlang in een wurgende onzekerheid over hun herhaalde sollicitaties, afwijzingsgronden werden niet gegeven, boerenzoons die geen kant op konden, raakten verbitterd. Er staat in het ‘Het nieuwe land’ heel wat hartverscheurend stil leed, teweeggebracht vanuit de overtuiging van de selecteurs van de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders, dat alleen de besten in het nieuwe land een plek mochten krijgen.

Intrigerend is hoe die selectiemethode in de jaren zestig in diskrediet raakte. ‘De samenleving democratiseert, het individu zet zichzelf centraal. Emancipatie, zelfontplooiing, daar gaat het in toenemende mate om. De stringente selectiemethode, van bovenaf opgelegd, wordt meer en meer gezien als een paternalistisch en bevoogdend gedrocht.’ (p 197)

De keuze van de schrijfster om de selectie centraal te stellen, is te billijken: alleen al daarover valt immers heel wat boeiends te zeggen, zo bewijst ze. Toch betekent die keuze ook een beperking. Zelf merkt de schrijfster op dat ondanks de doordachte selectie de nieuwe samenleving ‘moeizaam op gang komt’ (p182). Ook stipt ze zijdelings de rol van het maatschappelijk werk aan en de rol van de dorpshuizen. De inzet van opbouwwerkers in de opbouw van die perfecte poldersamenleving blijft echter buiten beeld. Tijd voor een vervolg - Het nieuwe land II?

Nico de Boer

Deze recensie verscheen ook in Tijdschrift voor sociale vraagstukken, juni 2014, p. 64.

Beoordeling redactie: ★★★★★