2019 Masterclass Canon samenlevingsopbouw

Masterclass afgerond; Canon op 31 januari 2020 gepresenteerd!

Van half april tot eind september 2019 heeft de Vereniging Canon sociaal werk, in samenwerking met Movisie en Buurtwijs, een Masterclass Canon samenlevingsopbouw georganiseerd. Zestien deelnemers hebben gedurende deze periode onder leiding van deskundige docenten/begeleiders gewerkt aan het inhoud geven aan en schrijven van 25 vensters waarin de geschiedenis van de samenlevingsopbouw zal worden ontsloten. In zes bijeenkomsten verdiepten zij zich intensief in de geschiedenis van de samenlevingsopbouw in Nederland en in de weken tussen de bijeenkomsten werkten de deelnemers aan vensters voor de Canon. Na de laatste bijeenkomst op 20 september is er vervolgens hard gewerkt aan de voltooiing van de Canon. Op 31 januari 2020 werd de Canon samenlevingsopbouw uiteindelijk gepresenteerd als onderdeel van de jaarlijkse Participatielezing 2020, georganiseerd door Movisie en het Tijdschrift voor sociale vraagstukken. De lezing werd uitgesproken door Jos van der Lans en het boek dat er van is verschenen is gratis (je betaalt alleen de porto) hier te bestellen.

Het doel van de Canon samenlevingsopbouw is om de actuele discussie over thema’s als gemeenschapsvorming, burgerkracht, gebiedsgericht werken, burgerinitiatieven, participatiesamenleving, wijkgericht werken, actief burgerschap, doe-democratie, community care en bewonersorganisaties van een historische dimensie te voorzien. De behoefte om actief vorm te geven aan publieke en collectieve verantwoordelijkheid heeft vanaf het einde van de negentiende eeuw immers vele uitingsvormen gekregen. En er zijn vele termen mee in verband gebracht: verheffing, emancipatie, beschavingsoffensief, basisdemocratie, zelforganisatie, sociale cohesie en burgerkracht. Gaat het over beleidsinstrumenten of dient het een beweging-van-onderop? Vele soorten en generaties van professionals en beleidsmakers hebben zich er vervolgens mee in gelaten: van vormingswerkers tot bestuurders, van opbouwwerkers tot ambtenaren, van sociaal-cultureel werkers tot welzijnsmanagers, van actieve burgers tot lokale politici. Inzicht in al deze ontwikkelingen zal de kwaliteit van het professioneel handelen kunnen verhogen en de actuele discussie kunnen verrijken.

De Masterclass is georganiseerd en verzorgd door twee ervaren kerndocenten, Jos van der Lans (publicist, initiator van de Canon sociaal werk en auteur van een groot aantal publicaties over de publieke en sociale sector) en Henk Krijnen (adviseur strategische visieontwikkeling in het publieke domein, coach professionele ontwikkeling, voormalig hoofdredacteur van het Tijdschrift MO/samenlevingsopbouw). Voor elke bijeenkomst zijn gastdocenten (zie kader hieronder) uitgenodigd die een bepaalde periode in de geschiedenis van de samenlevingsopbouw hebben toegelicht.

Publicatiedatum: 04-02-2019
Datum laatste wijziging: 27-03-2025

Auteur(s): Kim van den Berg, Cindy Boerema, Evert Dagelet, Froukje Drent, Marja van Engelen-
KLein, Henk Krijnen, Erik van de Langkruis, Jos van der Lans, Frederike Lunenberg, Mirko Pasman, Lou Repetur, Mirjam van Veen, Chris Veldhuijsen, Hans Versteegh, Pieter van Vliet, Mendel Wemerman, Arend Wesdijk, Liesbeth Willems

allen tussen april en september 2019 deelnemers van de Masterclass Canon samenlevingsopbouw

---

Extra

DE GASTDOCENTEN
Radboud Engbersen (seniormedewerker Movisie, eerder werkzaam bij SEV & Platform31. Hij was een van de auteurs van In het hart van de verzorgingsstaat. Het Ministerie van Maatschappelijk Werk en zijn opvolgers), Marcel Spierts (onderzoeker en praktijkontikkelaar, promoveerde in 2014 op het proefschrift De stille krachten van de verzorgingsstaat. Geschiedenis en toekomst van sociaal- culturele professionals), Jan Willem Duyvendak (directeur Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences (NIAS-KNAW) en hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Amsterdam, was hoogleraar samenlevingsopbouw van 1996 tot 2002), Mariet Paes (was directeur Provinciale Raad Gezondheid in Noord-Brabant, schreef biografie van de roemruchte Bossche opbouwwerker Piet Willems en was nauw betrokken bij het gezondheidscentrum Samen Beter), Marta Dozy (schreef proefschrift over de beroepsontwikkeling van het opbouwwerk: ’Het is altijd het beroep van de toekomst geweest’ (2008), werkzaam bij de Nationale Politie, haar specialisatie is ’gebiedsgebonden politie’), Joop Hofman (kent een lange geschiedenis in de (Deventer) wijkaanpak en de samenlevingsopbouw, is één van de initiators van Krachtproef).

Literatuur

• Jane Jacobs (1961), Death and Life of great American Cities New York: Random House.
• Saul D. Alinski (1946), Reveille for Radicals.  University of Chicago Press • Chicago, Illinois.
• Murray G. Ross (1957), Gemeenschapsorganisatie. Grondbeginselen en theorie. Sociale bibliotheek. Arnhem: Van Loghum Slaterus. [Vertaling van het in 1955 verschenen: Community organization. Theory and principles., New York: Harper]
• Jo Boer (1968), Opbouwwerk. Verkenningen op het gebied van ’community organization’ in Nederlandse verhoudingen.   Sociale bibliotheek. Uitgeverij: Van Loghum Slaterus.
• A.J.M. van Tienen en W.A.C. Zwanikken (1969), Opbouwwerk als een sociaal-agogische methode Sociale bibliotheek. Deventer: Van Loghum Slaterus. [In de pdf: titelblad, inhoudsopgave, samenvattingen per hoofdstuk, conclusies.]
• Saul D. Alinksy (1974), Dat hoef je niet te nemen! De organisatie van de sociale actie  Den Haag: Uitgeverij Bert Bakker. [(vertaling van Rules for radicals uit 1971]
• Bram Peper (1972), Vorming van welzijnsbeleid. Evolutie en evaluatie van het opbouwwerk. Uitgeverij Boom.
• Klaas Laansma (1972), ’De Bronnen van Peper’  in: NIMO-bulletin. [Bijtende kritiek van CRM-directeur Samenlevingsopbouw op proefschrift van Bram Peper.]
• Piet Reckman (1978), Sociale Aktie - opnieuw bekeken Anthos-boek. Baarn: Uitgeverij In den Toren. [De pdf is de vierde druk, de eerste is uit 1974. De oorspronkelijke uitgave Naar een strategie en metodiek voor Sociale Aktie rolde in september 1971 van de pers.]
• Arie Besteman (1974), De probleem-projektmethode in het opbouwwerk.  Denkwerk, leer- en bijscholingsmateriaal. Uitgave: Werkplaats Opbouwwerk Noord-Nederland (WONN).
• Rik Veelenturf (1975), ’De probleem-projectmethode in het opbouwwerk’  , in: Maatschappelijk Welzijn, september 1975.
• W. Meijer & H. van Doorn (kabinet-Den Uyl) (1975), Nota nadere beleidsbepaling inzake de samenlevingsopbouw. Richting en prioriteiten in de komende jaren Zitting 1974-1975. Dossier 13 555, september 1975. (Deze regeringsnota stond in de wandelgang bekend als de Nota-Laansma naar de CRM-ambtenaar die ervoor verantwoordelijk was.)
• Kees Dickhout & Stef Arntz (1978), ’De probleem-project-methode als probleem’  , in: ACB-krant. Een ’klassenstrijd’-kritiek op de PPM.
• H. Broekman, Tsj. Hettinga, G. Seffinga en C. Strootman (1980), ’Over de probleem-project-methode’  , in: Tijdschrift voor Agologie, jrg.9, mei/augustus 1980.
• E.J.P. Janssen (eindredactie) (1976), Trends in de samnelevingsopbouw en de praktijk van clubhuis- en buurtwerk Verslag van een op 30 maart 1976 door SALCO (bramncheorganisatie voor wijk-, buurt en clubhuiswerk) georganiseerde studiedag.
• Andries de Jong, Paul Kuypers & Theo Schyt (1983), Opbouwwerk in de jaren tachtig m.m.v. Koos Vos, Maarten Snel, Jaap Hillman en Gradus Hendriks. NIMO-opbouwwerkreeks.
• Harry Broekman (1987), Sociale innovatie in Drenthe. De ontwikkeling van de Stichting Opbouw Drenthe (1924-1972) Proefschrift. Uitgegeven als bijlage bij Mededelingen opbouwwerk nr. 56/57.
• Harry Broekman (1998), Handboek opbouwwerk. Methoden, technieken en terreinen.  Opbouwwerkteksten 13, Den Haag: Gradus Hendriks Stichting
• Ido de Haan en Jan Willem Duyvendak (redactie) (2002), In het hart van de verzorgingsstaat. Het ministerie van Maatschappelijk Werk en zijn opvolgers (CRM, WVC, VWS), 1952-2002.   Uitgeverij Walburg Pers. ISBN 9057302144. [hoofdstukken 4, 5, 6 en 10]
• Margrith Wilke (2002), ’Voor den opbouw van Drenthe’ - Vrouwen, maatschappelijk werk en modernisering in Drenthe 1915-1951.   Drentse Historische Reek 9, Uitgeverij: Koninklijke Van Gorcum / Stichting Het Drentse Boek. ISBN 9023238214.
• Bert Middel (2002), Bundel bijdragen aan MO Samenlevingsopbouw 2002-2005 [Acht bijdragen waarin PvdA-policticus en lector zorg&welzijn de positie van het opbouwwerk onder de loep legt.]
• Anne van Veenen (2004), Op het scherpst van de snede. Samenlevingsopbouw in buurten-in-verandering Opbouwteksten 19, Gradus Hendriks Stichting, ISBN 9072846230.
• John L. McKnight en John P. Kretzmann (2005), Wijkontwikkeling op eigen kracht Bewerkte vertaling van Building Communities from the Inside Out, a path toward finding and mobilizing a community’s assets uit 1993. Uitgave: LSA.
• Ard Sprinkhuizen en Radboud Engbersen (2007), Spelers in de samenlevingsopbouw aan het begin van de 21ste eeuw. Brochure/folder Movisie. [Op basis van discussiebijeenkomst ’De Ontmoeting’ in december 2006 in het Millinxparkhuis in Rotterdam met als onderwerp samenlevingsopbouw.]
• Hans Boutellier en Nanne Boonstra (2009), Van presentie naar correctie. Een nieuw perspectief op samenlevingsopbouw. Uitgave Verwey Jonker Instituut.
• Marta Dozy (2008), ’Het is altijd het beroep van de toekomst geweest.’ De beroepsontwikkeling van het opbouwwwerk.  Proefschrift. Uitgever: Walburg Pers. ISBN 97890306181.
• Marcel Spierts (2014), De stille krachten van de verzorgingsstaat. Geschiedenis en toekomst van sociaal-culturele professionals.   Amsterdam: Van Gennep. ISBN 9789461642455.
• Corrie van Dam, Maaike Kluft, Aukelien Scheffelaar (Movisie) (2016), Leren van het verleden.  Kort historisch overzicht over de veranderende rollen van de sociaal werker in relatie tot de burger en de overheid. Utrecht: Movisie.
• Radboud Engbersen (2019), Heimwee naar de opbouwwerker  , in: Tijdschrift voor sociale vraagstukken, voorjaar 2019, nummer 1, p.45.
• Paul Vlaar (2019), Energietransitie: ertegenaan met opbouwwerk 
• Jos van der Lans (2020), De marktwerking voorbij. Samenlevingsopbouw in de 21e eeuw.  Participatielezing 2020. Uitgave: Movisie / Tijdschrift voor sociale vraagstukken.
• Jos van der Lans (2020), ’Het nieuwe samen. Eerherstel voor de mens als sociaal wezen.’   In: De Helling, nr. 4/2020.
• Radboud Engbersen (2021), ’De terugkeer van de samenlevingsopbouw’ , in: Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken, VOORJAAR 2021 nummer 1, pp. 44-45.
• Mariël van Pelt, Peter Rensen & Marcel Spierts (2024), WAT WERKT BIJ Samenlevingsopbouw DOSSIER. Uitgave Movisie.
• Jos van der Lans (2025), Waarom de energietransitie zonder opbouwwerk vast gaat lopen! Uitgave: Nationaal Klimaat Platform.

Aanvullend materiaal

• Masterclass Canon samenlevingsopbouw (2019), Aankondiging 
• Masterclass Canon samenlevingsopbouw (2019), Achtergrond en globale opzet 
• Masterclass Canon samenlevingsopbouw (2019), Programmabeschrijving 
• Masterclass Canon samenlevingsopbouw (2019), Achtergrond, opzet en programmabeschrijving 
• Henk Krijnen & Jos van der Lans (2019), Proefopstelling van de Canon samenlevingsopbouw - een eerste opzet.  

Links

• MOVISIE: Hoe samenlevingsopbouw weer razend actueel werd

Video

YouTube, 6 februari 2020 | Registratie van de Participatielezing 2020, waarin Jos van der Lans de Canon samenlevingsopbouw presenteert. De tekst van de lezing is onder de titel De marktwerking voorbij. Samenlevingsopbouw in de 21e eeuw verkrijgbaar bij Movisie.

YouTube, 20 februari 2018 | Hedendaags opbouwwerk?
Om burgers meer bij de besluitvorming te betrekken en samen met hen te bepalen wat er in hun gemeente of stad moet gebeuren, wordt op veel plekken in Nederland geëxperimenteerd met de burgerbegroting. In dit tweede inzicht vertelt Joop Hofman, expert op het gebied van participatieve democratie, hoe de burgerbegroting er in de praktijk uitziet. Ook nemen we een kijkje in Breda, waar projectleider Suzanne van der Eerden en raadslid Tim van het Hof ons meenemen in hun ervaringen met het project ’Breda Begroot’.

YouTube, 5 april 2019 | Op 3 april 2019 ontvangt Paul Kuypers, voormalig directeur PON Brabant en oud-directeur van De Balie in Amsterdam, uit handen van auteur Mariet Paes de biografie van Piet Willems, in de jaren zeventig, tachtig en negentig een iconische opbouwwerker in Den Bosch. Beide heren kenden elkaar goed uit de tijd dat het katholieke bestel in Brabant in zijn voegen begon te kraken. Na ontvangst van het boek analyseerde de bijna 90-jarige Kuypers op de hem vertrouwde wijze waarom het opbouwwerk vanaf het begin in de jaren vijftig op een smalle basis rustte.

YouTube, 19 maart 2025 | In zes kennisclips legt Movisie uit wat samenlevingsopbouw is, hoe het werkt en wat de succesfactoren zijn van samenlevingsopbouw. Dit is de eerste kennisclip. De vijf andere bereik je via de link hierboven.

---

< Vorige venster < Overzicht > Volgende venster >