Rémy, Solvay en Gevaert waren paternalistische filantropen met beredeneerde aandacht voor de arbeidersproblematiek. In dit 'klassieke' rijtje mag eigenlijk de Willebroekse ondernemer Louis De Naeyer (1827-1902) ook niet ontbreken! Allen autodidacten, ‘mannen van daden’, met liberale ondertoon. Opvallend is de parallel in hun acties: sociale ondersteuning, onderwijsengagement en mecenaat. En… wat gold voor wie bij Rémy werkte, gold wellicht net zo voor Solvay’s of Gevaerts, of De Naeyers werknemers: “Je had zo een lief!”

Edouard Rémy (1813-1896) startte in 1855 een Wijgmaalse onderneming die een bijzonder bekend ‘stijfselmerk’ zou gaan afleveren.
Rémy organiseerde een ziekenkas (1864), woningbouw, veeverzekering voor werknemers met een eigen landbouwbedrijfje (1874) en leningen (1876). In 1890 had hij al een medische dienst.
Rémy beoogde daarnaast educatieve en culturele ontwikkeling. Vanaf 1860 waren er avondcursussen, kwam er een muziek- en zangmaatschappij. Hij bouwde een foyer en een feestzaal (Ymeria). Hij keek niet enkel naar zijn bedrijfsinterne sociale opdracht, maar had ook oog voor extern engagement. De anderen net zo trouwens. Leuven kreeg jaarlijks geld o.a. om arbeiders werk te verschaffen, en om een nachtasiel en hospitaal voor ongeneeslijk zieken uit te bouwen.

Ernest Solvay (1838-1922) stichtte in 1861 zijn internationaal imperium, de Société Solvay & Cie. Hij installeerde een eigen sociaal zekerheidsstelsel en organiseerde een achturendag (1897). Hij gaf een werknemerspensioen en ontwierp in 1913 al een systeem van betaalde vakantie.
Zijn belangrijkste mecenaat lag in het onderwijs, met als bijzonder initiatief het ‘Institut de Sociologie’ (ULB,1894).
Zijn meest opmerkelijke engagement daarbij – zeker voor ons – is zijn grote financiële steun aan de Centrale voor Arbeidersopvoeding (1911) waarmee hij de militantenvorming van de socialistische partij mogelijk maakte.

Ook Lieven Gevaert (1868-1935) bouwde als katholiek liberaal binnen zijn bedrijf aan een eigen sociale politiek. In 1905 richtte hij een ‘maatschappij van onderlinge bijstand’ op om ziekteperiodes te overbruggen, pensioenopbouw te garanderen enz. Bijzonder was dat Gevaerts personeel kon delen in de bedrijfswinst.
Meest kenmerkend is echter zijn oriëntatie op de Vlaamse ontvoogding, in de voetsporen van Lodewijk de Raet: economie als basis, cultuur als kracht.
Hij beoogde een sterke Vlaamse economie met sterke gezinshuishoudens. Gevaert zorgde voor kinderbijslag en werknemers konden rekenen op belastingssteun. Daarop sloot culturele en sociale verheffing aan. Hij propageerde avondcursussen en intensief bibliotheekgebruik.

Gevaert liep voor in de uitbouw van het personeelswerk. Er was snel een personeelsdienst voor aanwerving en de coördinatie van alle eigen diensten. Daarin paste ook een ‘nijverheidsassistente’ die als fabriekstoezichtster vooral gericht was op vrouwelijke arbeidskrachten.
Hij wou het Vlaamse volk ook duurzame instrumenten in handen geven voor de eigen emancipatie. Dat kreeg gestalte in de oprichting van het Vlaams Handelsverbond (V.E.V.), daarnaast in de organisatie van de eerste Vlaamse middelbare scholen in Antwerpen (Sint Lutgardis en Sint Lievens).

Vanaf de jaren twintig zullen heel wat ondernemers vormen van bedrijfsmaatschappelijk werk organiseren.
Het sociaal werk in het bedrijfsspoor krijgt een nieuwe adem in de tweede helft van de 20ste eeuw wanneer ondernemers als Léon Bekaert gevoelig worden voor de begeleiding van jonge arbeiders via zgn. levensscholen.

Ook heel wat huidige captains of industry laten zich aanspreken op hun ‘corporate social responsability’ (maatschappelijk verantwoord ondernemen). Het Belgisch netwerk van bedrijven Business & Society Belgium richt zich op duurzaam ondernemen. Ook de Koning Boudewijnstichting biedt een actueel kader om via Bedrijfsfondsen sociaal en ethisch ondernemen te realiseren.