De start is anders dan in het buitenland. Eerste aanzetten komen vanuit de arbeidersbewegingen die al langer bezig waren met interne vorming. Dat gold voor Hendrik De Man met de socialistische Centrale voor Arbeidersopvoeding van 1911 en voor Victoire Cappe en Maria Baers met de vorming voor de christelijke sociale vrouwenwerken, gestart in 1916. Daarnaast erkenden een aantal leidinggevende figuren de behoefte aan ‘auxiliaires sociales’ in het licht van naoorlogse problemen als tuberculose, oorlogsslachtoffers, wezen, kinderzorg enz. Er kwamen nieuwe wetten en nieuwe instellingen zoals de Kinderbeschermingswet van 1912 en het Nationaal Werk voor Kinderwelzijn van 1919.
Dr. René Sand (Brussel), Victor Brants (Leuven) en professoren van Gent samen met filantropen uit Brussel vormden de werkgroep die Emile Vandervelde, initiatiefnemend minister van Justitie, bijstond (1920).

De eerste opleidingen startten in Brussel (januari 1920) met de École temporaire de Service Social en de Nederlandstalige 'Poststraat' die - als allereerste - begon op 17 januari.
In 1921 hebben we dan, naast de École central de Service Social en de katholieke Sociale Normaalschool voor vrouwen, de socialistische École ouvrière supérieure en een opleiding van liberale signatuur, de School voor Maatschappelijk Dienstbetoon, te Antwerpen. Dan volgt ook de Centrale Hogeschool voor Christene arbeiders in Heverlee in 1922.
In 1935, nadat het landschap van sociale instellingen is uitgebreid (zie o.a. Openbare Onderstand, 1925), verschuift het accent naar preventie en dienstbetoon. De eerste specialisaties worden Kinderen en bijstand (Enfance), Beheer en bestuur van instellingen, Nijverheid en Arbeidsvraagstukken, Volksopvoeding en Bibliotheken.
Men mikt op vier beroepssegmenten: Propagandisten voor de bewegingen, Kinderzorg, bijstand en voorzorg, Vrouwenorganisaties en de ‘Surintendantes d’usines’ (nijverheidsassistenten, voorlopers van de personeelswerkers).

Na de oorlog komt er een nieuwe golf. Christine de Hemptinne start in 1944 te Gent een katholieke opleiding. Er komt een afdeling van de Brusselse katholieke school te Antwerpen in 1946 en opleidingen eind jaren veertig in Roeselare en Kortrijk.
In 1945 zorgde Maria Baers ondertussen voor de wettelijke bescherming van de titel ‘maatschappelijk assistent’. De niet aflatende schoolstrijd maakt dat in 1953 in Gent het Stedelijk Instituut voor Sociale Studiën (later Stedelijk Hoger Instituut voor Sociale en Psycho-Pedagogische Studie) wordt opgericht. De Stedelijke School voor Maatschappelijk Assistenten in Antwerpen van 1947 wordt Stedelijk Hoger Instituut voor Psycho-Sociale Studiën. De opleidingen in Diest en De Haan starten in het begin van de jaren zestig.

Vanaf 1952 valt de opleiding onder het Ministerie van Onderwijs en wordt ze erkend als Hoger Technisch Onderwijs. We krijgen drie specialisaties: Kind en Sociale Bijstand, Sociaaleconomische vraagstukken en Volksopleiding. Daaraan worden gaandeweg de klassiek geworden methoden gelinkt: casework en groupwork. Community organisation (opbouwwerk) zit aanvankelijk ingebed in het bewegingswerk. Opvallend is dat er ook een specialisatie komt m.b.t. de koloniale praktijk.

In de jaren zeventig krijgt het werkveld een professionaliseringsboost. Specialisaties worden stabieler en aangescherpt. Er zijn drie zgn. 'opties': maatschappelijk werk, personeelswerk en sociaal-cultureel werk. Zij het dat bepaalde scholen ook nog andere specialisaties ontwikkelen: syndicaal werk (Heverlee) en sociaal beleid (Gent).
Op het moment dat de opleidingen in 1994 ingebed worden in de gefuseerde hogescholen verandert het landschap compleet. De voordien afzonderlijke opleiding tot ‘maatschappelijk adviseur’ – initiatief van de rijksscholen in 1948 – wordt nu ingeschoven in de opleiding Sociaal Werk als een vierde optie (ondertussen heet dat afstudeerrichting).
Vanaf 2004 hebben we ook een academische opleiding tot Master Sociaal Werk.