Vanaf de jaren zeventig komt er kritiek op de institutiezorg, de geestelijke gezondheidszorg in grote instellingen buiten de stad gelegen. Kritiek is er enerzijds omdat deze institutiezorg de patiënten uit de samenleving trekt en terugkeer bemoeilijkt, anderzijds omdat de zorg veel te medisch en hiërarchisch georganiseerd zou zijn. Ook het fenomeen van de zogenaamde langverblijvers krijgt kritiek. Bekende namen in die kritiek zijn die van Jan Foudraine in Nederland en Steven de Batselier in eigen land. Grote voorbeelden van hoe het dan wel zou moeten is Italië. Daar werd in 1978 de zogenaamde wet 180 uitvaardigd waarmee Franco Basaglia de zogenaamde ‘democratische psychiatrie’ lanceerde en de sluiting van instellingen op gang trok. La liberta è therapeutica werd de slogan: de vrijheid is de therapie.
Ook in Vlaanderen borrelt en bruist het. Het blijft niet bij alleen het Passage 144 experiment. In 1976 wordt het eerste ambulante Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg opgericht. Een kleine tien jaar later organiseert de Vlaamse Vereniging Geestelijke Gezondheid een congres met de veelzeggende titel Alternatieven voor het psychiatrisch ziekenhuis. In die jaren waren er links en rechts initiatieven ontstaan met beschermd wonen: mensen met psychiatrische problemen wonen alleen of in kleine groep in de samenleving en krijgen ondersteuning via ambulante begeleiding en dagactiviteiten.

In drie golven krijgen deze initiatieven de wind in de zeilen. Een eerste wind ontstaat in juli 1990 met het wettelijk kader voor de uitbouw van beschut wonen. Een Koninklijk Besluit legt de erkenningscriteria vast. Zo moet er samen gewerkt worden tussen minstens 1 psychiatrisch ziekenhuis of algemeen ziekenhuis met een psychiatrische afdeling en minstens 1 ambulant centrum voor geestelijke gezondheidszorg. De woningen moeten buiten de campus van het ziekenhuis of de dienst voor geestelijke gezondheidszorg liggen, in een gewone leefgemeenschap. Het beleid start met structurele financiering, het steeds opnieuw najagen van projectfinanciering hoeft niet meer. De zogenaamde ‘reconversie’ van bedden in residentiële voorzieningen naar beschut wonen komt goed op gang. Rond de eeuwwisseling ontstond er een nieuwe golf van reconversie van ziekenhuisbedden naar initiatieven van beschut wonen. Het resultaat van beide ontwikkelingen is een 40tal initiatieven die samen ongeveer 2.500 personen opvangen.
Een derde sterke wind ter ondersteuning van initiatieven beschut wonen en vergelijkbare initiatieven is artikel 107 van de wet op de ziekenhuizen en andere verzorgingsinrichtingen. Dit artikel streeft er naar het aantal (psychiatrische) ziekenhuisbedden te verminderen en de vrijgekomen middelen te investeren in gemeenschapsgerichte zorg. Dat omvat woonvormen in de samenleving, maar ook bv. mobiele behandelingsteams die zich verplaatsen naar de zorgvrager. De nieuwe initiatieven moeten georganiseerd worden door een netwerk van zorgvoorzieningen in een specifieke regio.

Naast deze drie golven van vermaatschappelijking in de geestelijke gezondheidszorg en de uitbouw van beschut wonen zijn er nog andere ‘stille’ initiatieven zoals de uitbouw van dagbesteding, de organisatie van sport en recreatie in de ggz (vb. door Psylos) of de psychiatrische thuiszorg via de Assertive Community Treatment (ACT) die vanaf de jaren ’70 vanuit Wisconsin overwaaide naar Vlaanderen.

Vermaatschappelijking is een begrip met een hoge aaibaarheidsfactor, maar ook met een meervoudige betekenis. Dat maakt dat niemand er in principe bezwaar tegen maakt. In de concrete praktijk loopt het soms echter anders, en krijgen initiatieven van beschut wonen te maken met wijkbewoners die niet erg gelukkig zijn met psychiatrische patiënten in hun wijk. Het bekende NIMBY-effect steekt nog wel eens de kop op.

Beschut wonen is één van de beleidsdomeinen die zomer 2014 in het kader van de zesde staatshervorming overgedragen werden van de federale overheid naar Vlaanderen.