Hongersnood, economische crisis, werkloosheid ... Vanuit die achtergrond trokken ook Vlamingen ooit weg naar beloftevolle plekken.
Externe migratie betekende de ’grote oversteek’, al vanaf 1850, toen vooral West- en Oost-Vlaanderen gewurgd werden door armoede en ellende. Boerenzonen en landarbeiders gingen naar Argentinië of de Verenigde Staten.
Er was ook interne migratie. Men zocht werk in Noord-Frankrijk als seizoenarbeider (denk aan het boek Leven en dood in de ast van Stijn Streuvels) of in Wallonië - naar de industrie of de mijnen of het land. Canada werd vooral in het begin van de 20e eeuw het beloofde land.
Afgeschilderd als ’landverhuizers’ en avonturiers namen ze de boot van de Red Star Line in Antwerpen. Waren ze op zichzelf aangewezen of konden ze rekenen op hulp en ondersteuning? En van wie dan? Hoe kon je oplichters vermijden? Hoe wist je waar je terecht zou komen?

Antwoord op deze vragen kreeg men van het pre-professionele sociaal werk dat die Vlaamse emigranten hielp, gesteund op religie: want er dreigde zedelijk verval en verlies van cultuur! Deze achtergrond gecombineerd met praktische hulp, is in elke actie zichtbaar.

Voor de bijstand bij de grote avonturen komt het Sint-Rafaëlgenootschap in beeld. 1888 is een ankermoment wanneer naar Duits voorbeeld een brede organisatie wordt opgezet met een centrale rol voor leken. Er is soms al hulp bij de voorbereiding vanuit het eigen dorp. En er kwamen handleidingen. Ook priesters werden actief. Zoals de Antwerpse jezuïeten die hulp boden aan wie per boot vertrok. In de nieuwe omgeving - bijvoorbeeld in Canada - zullen het ook priesters zijn die een sociaal-culturele ’thuishaven’ organiseren. De talrijke Joden die vanuit Antwerpen vertrokken konden rekenen op de hulporganisatie EZRA.


De hulp in Noord-Frankrijk kwam al eerder van de grond maar was heel lokaal en afgestemd op de industriële migratie naar fabrieken in Rijsel en het steenkoolbekken van Valenciennes. Zeer specifiek was de seizoensgebonden landarbeid die zelfs voortduurde tot halverwege de vorige eeuw.
In die context startten de Minderbroeders in 1857 te Roubaix het ’Werk van de Vlamingen’, met latere uitbreiding naar Parijs en Rijsel.
Met het oog op ondersteuning van de Vlaamse ’Franschmans’ investeerde het West-Vlaamse pasterke Edmond (Mondje) Denys in het begin van de twintigste eeuw veel energie. Hij beschouwde het uitgebreide gebied waar Vlamingen werkten als zijn parochie en bezocht ze tijdens de ’campagnes’. Via het blad ’De Stem uit het Vaderland’ hielden zij contact met hun land van herkomst en de thuiscultuur.

Ook de exodus naar Wallonië werd door religieuzen begeleid. Denys was daar ook actief, met name bij steenbakkers en glasblazersgasten. De aanpak was echter breder, o.a. via het doortrekken van het Werk der Vlamingen door Minderbroeders en Redemptoristen. De eerste Waalse actie gaat terug tot 1854, en was opgezet te Luik door een Vlaamse leek M. Bocken samen met de Waalse priester Julliot. In 1886 telde men drieduizend leden verspreid over tal van lokale afdelingen. Daarom werd er een overkoepelende ’Broederbond der Vlamingen in het Walenland’ opgericht met als tijdschrift De Vlaamsche Volksstem, dat vanaf 1920 als weekblad door de Dominikanen werd uitgegeven.
Zowat alle grote kloosterordes bleken dus geëngageerd. Niet enkel op het gebied van religieuze begeleiding, maar ook bij de organisatie van het culturele leven. Overal werd het typische Vlaamse verenigingsleven overgenomen!

Vlamingen deden wat de migranten van halverwege de 20ste eeuw bij ons deden en de hedendaagse migranten doen, met gelijke durf of dwang en ingebed in de eigen religieuze en culturele context.