Arie Querido



Geadopteerd door:
instelling voor opvang, woonbegeleiding en dagactiviteiten in de regio Amsterdam. HVO-Querido

Arie Querido (1901 - 1983)


geestelijke gezondheidszorg, wetenschap


werkte bij de GG&GD in Amsterdam, was de grondlegger van de sociale psychiatrie en hechtte als eerste ’rijdende psychiater’ grote waarde aan het huisbezoek.


* * *

Arie Querido werd op 18 januari 1901 in Amsterdam geboren, als enig kind van de latere uitgever Emanuel Querido en Jeane Cousin. Hij doorliep de HBS en ging in 1918 medicijnen studeren aan de Universiteit van Amsterdam; in 1923-’24 deed hij een jaar onderzoek aan de Harvard Medical School in Boston, onder leiding van de fysioloog Walter Cannon. Artsexamen en promotie volgden in 1926. Van 1927-1931 was Querido tweede geneesheer van de psychiatrische inrichting Endegeest in Oegstgeest en momenteel onderdeel van Rivierduinen, waar hij een leerling van G. Jelgersma was. Van 1931 tot 1949 was hij, met een onderbreking in de oorlogsjaren, in dienst van de GG&GD van Amsterdam – vanaf 1933 als hoofd van de afdeling ’Geestes- en zenuwzieken’ , later ’Geestelijke hygiëne’. Vervolgens werd hij directeur openbare gezondheidszorg van Amsterdam (1949-1960), van 1952-’60 tevens buitengewoon hoogleraar in de sociale geneeskunde, van 1960-’70 gewoon hoogleraar in hetzelfde vak.

Sociale psychiatrie
Internationaal geldt Arie Querido nog steeds als één van de bekendste Nederlandse psychiaters, een naam die hij vooral te danken heeft aan zijn werk bij de Amsterdamse GGD in de jaren dertig. Hij treedt daar in dienst en krijgt de opdracht na te gaan of het aantal opnames van Amsterdamse patiënten doorheen heel Nederland niet kon worden verminderd. De toenmalige armenwet betekende immers dat de gemeente van herkomst de kosten verbonden aan opname in een instelling moest betalen. Zo zaten er ongeveer drieduizend Amsterdammers in veertig instellingen verspreid over het land. Arie Querido is ze bijna allemaal gaan bezoeken.
In die periode bezoekt hij ook alle zesenveertig families die in Zeeburgerdorp woonden, een woonschool in het oostelijk deel van Amsterdam. In zijn publicatie hierover gebruikt Querido voor het eerst de term sociale psychiatrie, en daarmee schrijft hij geschiedenis. In 1978 vertelde hij daarover het volgende: ’Ik zag zo veel van wat er in die stad allemaal gebeurde, op de politiebureaus en in de volkswijken ... Je zou dat nu een maatschappij-kritische instelling noemen, toen noemde je het de nauwere en wijdere omgeving. Je zag dat je er geen donder mee opschoot om die man of die vrouw eruit te halen en te isoleren: die werd dan toch niet beter.’

Omgeving bepalend
Querido maakt in zijn publicaties duidelijk dat de omgeving van een patiënt bepalend is voor de ’ziekte’, en dat opname door een andere benaderingswijze van de patiënt voorkomen kan worden. Hij gaat ook op zoek naar verbeteringen in de instellingszorg. Zo creëert hij een stevige basis voor de ontwikkeling van wat we nu voor- en nazorg noemen. Hij bepleit met woord en daad dat psychiaters naar de patiënt moeten, en niet andersom. Op huisbezoek gaan wordt belangrijk, daardoor wordt hij ook wel de eerste rijdende psychiater genoemd.
Op deze manier legt hij ook de basis voor de uitbouw van ambulante geestelijke gezondheidszorg, naast de instellingszorg die gericht is op langdurige opname. Hierdoor werd geestelijke gezondheidszorg minder `van de psychiater` en kregen sociaal werkers en verpleegkundigen een grotere rol.

Derde dimensie
Hij voegde met zijn werk en publicaties een derde dimensie toe aan het denken over geestelijke gezondheidszorg: “Als arts ben je gewoon in twee dimensies, soms zelfs in één, te denken en te redeneren: het somatische, en misschien nog een beetje het psychische. Hier komt ineens die derde dimensie, de sociale.” Later paste hij deze ideeën toe op de hele geneeskunde. Hij schreef daar in 1955 een standaardwerk over, Inleiding tot de integrale geneeskunde, een studie waarin hij vaststelde dat somatische, psychische en sociale elementen in de geneeskunde met gelijk gewicht gewogen moeten worden. In 1978 zei hij daarover: ’Het begrip van de integrale geneeskunde is er zo ingegaan, dat ze zijn vergeten dat het van mij is.’

AWBZ opbergsysteem
Querido kon zijn gedrevenheid niet beperken tot de praktijk van de geestelijke gezondheidszorg, maar bemoeide zich ook met het volksgezondheidsbeleid en de politieke besluitvorming. Tussen 1954 en 1967 is hij voorzitter van de Nationale Federatie voor de Geestelijke Volksgezondheid. Van 1958 tot 1971 zetelde hij voor de PvdA in de Eerste Kamer. Daar viel hij onder meer op door in december 1967 als enige senator tegen de invoering van de AWBZ te stemmen. Die zou “een opbergsysteem voor hopeloze patiënten” worden.

Arie Querido overleed op 5 juli 1983 in Pont-de-Barret, Frankrijk. Zijn pleidooi voor een sociale psychiatrie maakte hem tot een van de vroegste voorlopers van de deinstitutionaliseringsbeweging van de jaren ’70 en ’80. Querido’s loopbaan begon in het laboratorium; latere trefwoorden zijn gesticht, GGD, geestelijke volksgezondheid, openbare gezondheidszorg, sociale geneeskunde, integrale geneeskunde en landspolitiek - steeds wijdere cirkels, met een duidelijke kern. In zijn eigen woorden: ’Ik heb eigenlijk altijd een vrij grote zekerheid gehad, in mijn levenskompas, en die zekerheid is toegenomen omdat ik merkte dat ik aldoor mijzelf meenam.’

Zijn naam leeft voort in HVO-Querido, een instelling voor opvang, woonbegeleiding en dagactiviteiten in de regio Amsterdam, ontstaan in 1997 door een fusie van de stichting Hulp voor Onbehuisden (HVO) en de prof. dr. A. Querido-stichting, een instelling voor begeleid wonen.

De levensloop en opvattingen van Arie Querido zijn indringend gedocumenteerd door Arend-Jan Heerma van Voss, die een paar jaar voor zijn overlijden vier lange gesprekken met hem voerde in zijn woning in de Amsterdamse Bachstraat (op 12 april, 19 april, 12 juli en 10 oktober 1978). Hij componeerde daaruit een beschrijving van zijn levensloop die in Vrij Nederland en in het Maandblad Geestelijke volksgezondheid werd gepubliceerd. Zie ook onderstaand literatuuroverzicht. Deze biografische schets is voor een groot deel daarop gebaseerd.

Literatuur
• Heerma van Voss, AJ. (),Querido: over het ontstaan van de sociale psychiatrie in Nederland. Vrij Nederland, 6 december 1980.
• Heerma van Voss, A. J. (1991), Querido, een levensverhaal.( Maandblad Geestelijke volksgezondheid, 46, 722-811.
• Querido, A. (1933), Het Zeeburgerdorp. Een sociaal-psychiatrische studie. Leiden-Amsterdam.
• Querido, A. (1980), Doorgaand verkeer. Lochem
• Querido, A. (1970), Werk in uitvoering: een keur uit de geschriften van prof. Dr. A. Querido. Amsterdam-Leiden.


Publicatiedatum: 05-01-2020
Datum laatste wijziging :05-11-2021
Links



design by Anne Van De Genachte / built by Dutchlion 2015 / Onderhoud door Rstyle