(ideële mededeling)
- Home
- Overzicht
- Biografisch portaal
- Sociaal werker van het jaar
- Publicaties + Podcasts
- Reacties
- Aandeelhouders
Zoek je een boek? Bezoek ons:
 Geadopteerd door: |
Ab Harrewijn (1954 - 2002)armenzorg, openbaar bestuurzette zich als hervormd predikant en politicus sterk in voor mensen aan de ’onderkant’ van de samenleving, zoals daklozen, bijstandsgerechtigden en verslaafden. * * * Predikant, politicus en inspirator Albert Bastiaan (Ab) Harrewijn werd geboren op 22 november 1954 in Giessen-Nieuwkerk. Hij groeide op als oudste zoon in een Nederlands Hervormd gezin. Naast Ab telde het gezin nog drie zonen en vier dochters. Zijn vader was directeur van een installatiebedrijf en is jarenlang politiek actief geweest in Giessenburg namens de Antirevolutionaire Partij Nederland (ARP), eerst als raadslid en later als wethouder. Hoewel zijn vader is doorgegroeid tot directeur lagen Ab’s wortels in de arbeidersklasse. Zijn grootvader van vaderskant was onderhoudsmonteur en van moederskant melkrijder. Wellicht is zijn achtergrond van invloed geweest op zijn denkwijze en maatschappelijke betrokkenheid. Ab kreeg van zijn ouders de ruimte om een eigen weg te kiezen. Van huis uit had hij interesse meegekregen voor de politiek, maar hij koos voor een radicalere koers dan zijn vader. In 1973 verhuisde Ab naar Utrecht om theologie te studeren. Ab werd actief in de landelijke studentenbeweging en van 1976 tot 1977 was hij voorzitter van de USF-studentenvakbond. In 1976 sloot Ab zich, net als veel andere actieve studenten, aan bij de Communistische Partij Nederland (CPN). Tot begin jaren tachtig was de CPN de partij van de klassenstrijd en had zij grote invloed op de studentenvakbonden. Binnen de studentenbeweging stond Ab bekend om zijn vasthoudendheid en behoorde hij tot de leden die lange tijd de compromisloze partijlijn volgden. Van 1979 tot 1982 volgde Ab de predikantenopleiding in Utrecht. Voor Ab was zijn studie een emancipatieproces waarin hij zich losmaakte van de vaste geloofszekerheden uit zijn jeugd. Hoewel de bijbel en het predikantschap een grote rol speelden in zijn denken, doen en laten, wilde hij geen doorgeefluik zijn van de enige waarheid. Voor Ab was de bijbel geen boek van de waarheid maar een boek dat je aan het denken zet. Hij steunde sterk op rechtvaardigheid, solidariteit en naastenliefde. In zijn preken verwerkte Ab steevast de actualiteit en het perspectief van mensen die het moeilijk hadden. Hij pleitte voor een socialistische samenleving en zocht actief naar de verbinding tussen de bijbel en het socialisme. Door zijn predikantschap verzachtte Ab zijn radicale politieke opvattingen en stond hij meer open voor de mensen aan de onderkant van de samenleving. De combinatie van geloof en socialisme leverde hem de bijnaam ‘Rode dominee’ op. In 1987 trouwde Ab met Siska Barelds. Hij had een stiefdochter, Miranda. DISK Na zijn studie werkte Ab Harrewijn van 1982 tot 1983 als hulppredikant in de wijk Overvecht in Utrecht. De nog jonge Ab stond bekend als een sympathieke predikant die zich goed kon verplaatsen in de jongeren in de wijk. In 1983 maakt Ab de overstap naar industriepredikant bij de stichting OKEBA (Oecumenische Kommissie Evangelie en Bedrijfsleven in de Agglomeratie Amsterdam), onderdeel van het landelijk bureau DISK (Dienst in de Industriële Samenleving vanwege de Kerken). DISK ondersteunde verschillende initiatieven op het gebied van armoedebestrijding en gaf beleidsadviezen aan overheden en kerken. Daarnaast organiseerde DISK bewustwordingscampagnes rond armoede, ontwikkelde handreikingen en zorgde ervoor dat het thema armoede op de politieke agenda kwam te staan. In 2014 is het Landelijk bureau DISK opgeheven, het Steunfonds DISK is blijven bestaan. Dit fonds ondersteunt verschillende oecumenische activiteiten en kerkelijke samenwerkingsverbanden. NDSM Vanuit DISK ondersteunde Ab werkloze en arbeidsongeschikte arbeiders. Onder meer begeleidde hij havenarbeiders die na de massale sluiting van de Nederlandse Dok en Scheepsbouw Maatschappij (NDSM) in 1984 werkloos waren geworden. In die tijd voelden veel arbeiders zich sterk verbonden met het bedrijf: wie eenmaal bij de werf werkte, ging niet meer weg. Het einde van de NDSM kwam hard aan. De werkloze scheepsbouwers moesten rond zien te komen van een uitkering en dreigden in een sociaal isolement te raken. Ab Harrewijn zorgde ervoor dat De Belangenvereniging Baanloze Scheepsbouwers (BBS) werd opgericht. De voormalige kantine van de NDSM werd in gebruik genomen als metaalwerkplaats en verenigingsgebouw van de BBS. In de Baanderij, zoals de metaalwerkplaats werd genoemd, maakten de werkloze scheepsbouwers gereedschappen voor sociale projecten in het binnen- en buitenland. Eind jaren ’90 kreeg de Baanderij te maken met teruglopende opdrachten en werden subsidies gekort. Het lukte niet om de Baanderij zelfstandig voor te zetten en in 1999 is de werkplaats opgeheven. Arme kant van Nederland In 1985 startte Ab Harrewijn in samenwerking met de Raad van Kerken, de interkerkelijke werkgroep Arme kant van Nederland. Deze werkgroep vestigde de aandacht op de toenemende armoede en sociale ongelijkheid in Nederland. De beweging pleitte voor solidariteit, rechtvaardigheid en het aanpakken van de oorzaken van armoede. De Arme kant van Nederland heeft bijgedragen aan bewustwording binnen kerken en diaconieën en geldt nog steeds als voorbeeld van hoe kerken kunnen opkomen voor de meest kwetsbaren in de samenleving. De werkgroep Arme Kant van Nederland heeft haar activiteiten in 2014 beëindigd wegens een gebrek aan financiële middelen. Verbinder Ab Harrewijn had een scherp oog voor nieuwe ontwikkelingen. Hij was vooral een beleidsmaker en plannenmaker, minder een uitvoerder. Met zijn brede netwerk en talent om mensen in beweging te krijgen, slaagde hij erin concrete projecten van de grond te tillen. Hij kon goed geld bij elkaar sprokkelen en zocht de mazen in de wet. In het bijzonder steunde hij kleinschalige (cliënt-gestuurde) initiatieven buiten de bureaucratische cultuur van de hulpverlening. Wat Ab bijzonder maakte, was zijn inclusieve houding en oprechte betrokkenheid. Met zijn stevige postuur, zijn vriendelijke uitstraling en heldere taal wist hij mensen snel voor zich te winnen. Ab stond met beide benen in de samenleving en wist wat er aan de hand was. Hij verstond en sprak de taal van de straat en bezat het talent om mensen op te beuren en te verbinden. Ab zocht actief contact met de mensen in kwetsbare omstandigheden, zoals uitkeringsgerechtigden, daklozen en mantelzorgers. Rafelrand Vanuit de Arme kant van Nederland organiseerde Ab Harrewijn De Rafelrand, een beweging van daklozen en kwetsbare mensen aan de rand van de samenleving. Het doel van de Rafelrand was de problematiek van dak- en thuislozen onder de aandacht te brengen en daarmee het draagvlak voor oplossingen te vergroten. Zijn overtuiging was dat dakloosheid niet alleen een individueel probleem is, maar een verantwoordelijkheid van de samenleving als geheel. Ab realiseerde zich dat zaken als armoede en dakloosheid gepaard gingen met politieke belangen en geld. De Rafelrand organiseerde Rafelrandconferenties waar verschillende partijen (waaronder daklozen, vrijwilligers, maatschappelijke instellingen en overheden) bij elkaar kwamen. De bijeenkomsten werden ook wel Zakendoen-conferenties genoemd. De conferenties leidden tot nieuwe initiatieven die aansloten bij de vraag en behoeften van de doelgroep, zoals maatjesprojecten en vormen van gemengd wonen. De conferenties gingen net zo lang door totdat partijen tot overeenstemming waren gekomen en heldere doelen hadden afgesproken. ’t Groene Sticht Eén van de initiatieven van De Rafelrand was het gemengd wonen project, ’t Groene Sticht in de Utrechtse wijk Leidsche Rijn. Dit initiatief is ontstaan uit een vernieuwende visie op de opvang van dak- en thuislozen. ‘t Groene Sticht is een gemengde woonvorm waarin diverse groepen zoals gezinnen, studenten, alleenstaanden en ex daklozen, samenleven en elkaar ondersteunen. Naast woningen zijn in ’t Groene Sticht ook sociale ondernemingen gevestigd, zoals een kringloopwinkel en een restaurant waar mensen met een beperking werken. De stichting ’t Groene Sticht beheert het onroerend goed en uit de inkomsten wordt een betaalde coördinator gefinancierd. Tot 1998 was Ab Harrewijn de projectleider van ’t Groene Sticht en tot zijn overlijden voorzitter van het bestuur. Burgerschap Ab Harrewijn had een optimistische kijk op de zelfredzaamheid van mensen. Hij wilde mensen activeren en minder betuttelen. Ab was van mening dat mensen geen willoze slachtoffers zijn. Ieder mens kan zelf beslissen of hij/zij een ander bestaan wil leiden, hierin hebben mensen een eigen verantwoordelijkheid. Maar dat betekent niet dat de overheid zich kan terugtrekken. Ab benadrukte de ondersteunende en faciliterende rol van de overheid. Sociale en collectieve voorzieningen blijven nodig om eerlijke kansen te bieden. Immers kansen zijn ongelijk verdeeld en niet iedereen kan dezelfde keuzes maken. Het begrip burgerschap omschreef Ab Harrewijn in termen van kwetsbaar, zorgzaam en zelfwerkzaam burgerschap: • Kwetsbaar burgerschap: accepteer tekorten zonder oordeel, de mate van zelfredzaamheid kan per persoon verschillen, zelfrespect is de basis, geef mensen eigen verantwoordelijkheid terug en pas de zorg aan op de capaciteiten en realiteit van kwetsbare mensen.Politieke carrière Ab Harrewijn is tijdens zijn studententijd lid geworden van de Communistische Partij van Nederland (CPN) en werd bestuurslid op afdelings- en districtsniveau. In 1990 fuseerde de CPN met drie andere linkse partijen en is GroenLinks opgericht. Ab werd één van de leidende figuren binnen GroenLinks en in 1995 is hij gekozen tot partijvoorzitter. In 1995 was Ab Harrewijn nauw betrokken bij de Grote Armoedeconferentie die werd georganiseerd door toenmalig minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Ad Melkert. De uitkomsten van de armoedeconferentie hebben bijgedragen aan een gericht overheidsbeleid en de armoedenota De andere kant van Nederland. Hoewel Ab zijn werk als predikant op een lager pitje zette, behield hij zijn titel en bevoegdheden als emeritus predikant. Volgens eigen zeggen bleef het domineeschap zijn eerste keus. Zijn achtergrond als predikant kon hij kwijt in de werkgroep De Linker Wang van GroenLinks, een in 1990 opgerichte denktank op het snijvlak van levensbeschouwing, religie en politiek. De Linker Wang buigt zich over verschillende ethische vragen en zoekt de verbinding tussen de linkse politiek en zingeving. Onder meer in de vorm van publicaties, debatten en adviezen. Ab Harrewijn was tot 1998 voorzitter van De Linker Wang. Tweede Kamer In 1998 behaalde Ab Harrewijn een zetel in de Tweede Kamer en werd hij voor GroenLinks de woordvoerder voor sociale zaken en defensie. Als woordvoerder voor sociale zaken kwam Ab in actie voor armoedebestrijding, zorg, sociale zekerheid en de rechten van minderheden. Een treffend voorbeeld van zijn minder rigide politieke opvattingen is zijn invloed op de houding van GroenLinks ten opzichte van de NAVO. Als defensiewoordvoerder zorgde Ab ervoor dat GroenLinks zich niet langer principieel tegen de NAVO keerde, mits het om vrede en veiligheid gaat en de zwakke medemens wordt beschermd tegen geweld. Ab was ervan overtuigd dat politiek een middel is om te verbinden, niet om te polariseren. Dankzij zijn verbindende en open houding kreeg hij veel respect van partijgenoten èn van politici buiten zijn eigen partij. Mede dankzij Ab Harrewijn is in 2001 bij de invoering van de Wet-suwi (Wet structuur uitvoeringsorganisatie werk en inkomen) vastgelegd dat er een Landelijke Cliëntenraad moest komen naast lokale cliëntenraden bij overheidsinstanties. Met de invoering van de cliëntenraden worden mensen die voor hun bestaanszekerheid afhankelijk zijn van de overheid beter vertegenwoordigd en betrokken bij de totstandkoming en uitvoering van het beleid. Begin 2002 publiceerde Ab Harrewijn het boek Bijbel, Koran en Grondwet. In dit boek laat hij tien bekende mensen uit de Nederlandse samenleving aan het woord en komt hij met een visie op de rolverdeling tussen overheid, religie en samenleving. Eén van zijn voorstellen is de invoering van een staatssecretaris voor Godsdienst en Ethiek die zich bezighoudt met de samenwerking en dialoog tussen verschillende religieuze levensbeschouwingen. Overlijden Op 13 mei 2002, twee dagen voor de verkiezingen, overleed Ab Harrewijn op 47-jarige leeftijd aan de gevolgen van een herseninfarct. Zijn onverwachte overlijden was voor velen een zware klap in een turbulente tijd. Een week eerder was de rechts-populistische politicus Pim Fortuyn vermoord en het land verkeerde in shock. Ab Harrewijn stond op de elfde plaats op de lijst van GroenLinks. Hij hoopte op een tweede termijn in de Tweede kamer en wilde zijn strijd voor een rechtvaardige samenleving graag voortzetten. Vooral door het opkomende rechtsextremisme was hij extra gemotiveerd om een Kamerzetel te bemachtigen. Helaas mocht dat niet zo zijn. Op 17 mei 2002, in een overvolle Stefanuskerk in Utrecht, waar Ab Harrewijn twintig jaar eerder zijn loopbaan begon, namen honderden mensen afscheid. Tijdens zijn uitvaart was het brede netwerk van Ab Harrewijn vertegenwoordigd, waaronder politici, generaals, daklozen en bijstandsvrouwen. Nalatenschap Na de dood van Ab Harrewijn is vanuit de kringen van De Linker Wang de Ab Harrewijnprijs in het leven geroepen. Deze prijs is bedoeld voor één of meerdere personen die zich met een origineel idee hebben ingezet voor de onderkant van de samenleving. De prijs wordt jaarlijks, op de sterfdag van Ab Harrewijn, uitgereikt. Tijdens de bekendmaking van de Ab Harrewijnprijs vindt ook de Ab Harrewijnrede plaats die wordt georganiseerd door de Landelijke Cliëntenraad. Tijdens zijn Kamerlidmaatschap bereidde Ab Harrewijn samen met zijn partijgenoot Paul Rosenmöller een wetsvoorstel voor dat meer transparantie over topinkomens mogelijk zou maken. Na het overlijden van Ab is het wetsvoorstel doorgezet. In 2006 is de wet aangenomen en kreeg de naam Wet Harrewijn. Dankzij de Wet Harrewijn worden ondernemingsraden beter geïnformeerd over de hoogte van inkomens van het topkader, bestuurders en toezichthouders van een organisatie. Veel van de ideeën van Ab Harrewijn klinken door in het huidige overheidsbeleid. Denk aan de visie op een participatiesamenleving en de eigen kracht van mensen. In 2013 sprak de Koning in de troonrede over de overgang van de verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving. Burgers zouden meer eigen verantwoordelijkheid moeten nemen en hun hulpvragen met behulp van hun eigen netwerk moeten oplossen zodat de overheid een stap terug kon doen. Als antwoord hierop is een visie op burgerkracht geïntroduceerd die grotendeels aansluit bij de opvattingen over burgerschap van Ab Harrewijn. Burgerkracht De visie op burgerkracht legt eveneens de nadruk op de eigen verantwoordelijkheid maar benadrukt dat de overheid dicht bij de burgers moet blijven staan. De visie op een participatiesamenleving en de eigen verantwoordelijkheid van burgers is in allerlei beleid en wetgeving doorgevoerd. Onder meer in de Participatiewet (2015) en de Participatiewet in balans (2025), waarmee mensen worden begeleid naar werk of een andere vorm van participatie. Of de wet Versterking participatie op decentraal niveau (2025) die nieuwe vormen van samenwerking en sociale verbinding vergroot. Bijvoorbeeld wanneer burgers taken van de overheid willen overnemen, zoals het onderhoud van een park of buurthuis. Ook de ideeën over vernieuwende woonvormen zoals ’t Groene Sticht heeft navolging gekregen. Het concept gemengd wonen is in verschillende vormen uitgewerkt en ’t Groene Sticht is een voorbeeld geworden voor gelijksoortige projecten in Nederland. In 2018 is een Leergang Gemengd Wonen gestart, geïnitieerd door de Hogeschool Utrecht. Het doel is om kennis en ervaringen te delen van verschillende woonprojecten waarbinnen reguliere bewoners samenwonen en activiteiten ondernemen met bewoners die (tijdelijk) ondersteuning nodig hebben. Ab Harrewijn is en was een belangrijke inspiratie voor mensen die zich inzetten voor een eerlijke en betrokken samenleving. Met recht kan worden gesteld dat het gedachtengoed van Ab Harrewijn het sociaal domein in de eenentwintigste eeuw heeft beïnvloed, in het bijzonder op het gebied van armoedebestrijding, integratie en burgerschap. Publicaties • Ab Harrewijn (red), Het Stenen Dok/Verhalen van Amsterdamse oud-scheepsbouwers over het werken bij de NDM, NSM en NDSM en het leven van arbeiders in de periode 1930-1945 (1995) • Verslagboek van de conferentie "De arme kant van Nederland" op 29 september 1987 in de Mozes- en Aäronkerk in Amsterdam (1987) • Ab Harrewijn (red.), Arm en rijk in de Bijbel. Uitgave van de werkgroepen ‘De arme kant van Nederland’ en ‘EVA’ (Werkgroep Economie, Vrouwen en Armoede) in het kader van de campagne ‘Armoede is onrecht’ (1995) • Hansje Galesloot, Ab Harrewijn e.a., Burgerschap in de rafelrand: over preventie van armoede en uitsluiting (1999) • Ab Harrewijn, Bijbel, Koran, Grondwet: gesprekken over godsdienst en politiek (2002) Verder lezen • Toof Brader en Marja Vuijsje, Haagse portretten. Tweede-Kamerleden, ministers, staatssecretarissen (1999) • Ch. Jongeneel, ’Wie is er hier nou dominee, jij of ik? Ab Harrewijn (1954-2002)’, in: Jaarboek Parlementaire Geschiedenis 2002, 135 • E. Reefhuis, ’Albert Bastiaan Harrewijn (1954-2001). Honderd kilo strijdbaarheid’, in: P.E. Werkman en R.E. van der Woude (red.), Bevlogen theologen. Geëngageerde predikanten in de negentiende en twintigste eeuw (2012) • Honderd kilo strijdbaarheid, teksten bij het afscheid van Ab Harewijn op 17 mei 2002 (2002) • Maarten Davelaar, Droom en Daad. Het gedachtegoed van Ab Harrewijn anno 2013, Inleiding voor jubileumconferentie ’t Groene Sticht (2013) Droom en daad. Het gedachtegoed van Ab Harrewijn • Nico de Boer en Jos van der Lans, Burgerkracht, de toekomst van het sociaal werk in Nederland (2011) • 2013 Participatiesamenleving, Uitweg voor onbetaalbaarheid verzorgingsstaat • 2015 Participatiesamenleving, Van verzorging naar meedoen (of verwaarlozing?) Verder kijken YouTube: Ab Harrewijn. De rode dominee YouTube Kleurnet Goed Grijs met Ab Harrewqijn Ab Harrewijn bij Barend en Van Dorp, 2 april 2002 Overige bronnen • Stichting Parlementair Documentatie Centrum (PDC), www.parlement.com • Diverse websites: www.abharrewijnprijs.nl, www.digibron.nl; www.groenesticht.nl; www.protestant.nl |