Geadopteerd door:
HVO-Querido

Tjitte & Jannetta Jonker (1866 - 1922)

maatschappelijke opvang,

De oud-Leger des Heilsofficier Tjitte Jonker (1866-1922) werd in 1897 directeur van Toevlucht voor Onbehuisden, aan de Zwanenburgerstraat in Amsterdam. In een vroegere diamantslijperij waren daar een goedkope gaarkeuken en een logement ingericht. Jonkers tomeloze inzet werd bekend en de politie steunde zijn werk.

HVO opgezet als vereniging
In 1904 richtte hij samen met zijn vrouw Jannetta Cornelia Clauzer (1872-1921) de vereniging Hulp voor Onbehuisden (HVO) op. Het echtpaar kreeg steun van de gegoede burgerij. Louis Blankenberg, de motor achter de bekende vereniging Liefdadigheid naar Vermogen, werd bestuurslid.

Voor de moderne armenzorg waren de daklozen een moeilijk te bereiken groep. Om een maximaal draagvlak onder de burgerij te creëren, werd HVO opgezet als vereniging. Deze opzet werkte: binnen korte tijd waren er al honderden leden; in 1908 bedroeg de opbrengst van contributies, legaten en giften 36.000 gulden (koopkracht 2020 ruim 400.000 euro).

Betaald werk
De Jonkers organiseerden de hulpverlening aan daklozen op een voor die tijd professionele manier. Geen liefdadigheid door vrijwilligers en kerk, maar maatschappelijke opvang als betaald werk. Zij boden nachtopvang zonder dat daarvoor betaald hoefde te worden, zoals bij het Leger des Heils. HVO werd opgericht als een algemene instelling en daarmee keerden de Jonkers zich tegen het verzuilingsmodel, een trend die ook in andere grote steden, zoals Den Haag, zichtbaar werd. Bekende Amsterdammers namen plaats in het bestuur en het was belangrijk dat verschillende godsdienstige richtingen daarin waren vertegenwoordigd: Nederlands-hervormd, doopsgezind, rooms-katholiek en joods. Via de bestuursleden was HVO verbonden met onder andere de School voor Maatschappelijk Werk, de vereniging Ons Huis, de Vincentiusvereniging, Liefdadigheid naar Vermogen en de Portugees-Israëlitische gemeente.

Met dit grote netwerk achter zich kreeg Jonker gehoor bij het stadsbestuur en de bestuurders van de stedelijke armenzorg. Voor het symbolische bedrag van één gulden kon HVO het oude Buitengasthuis aan de Tweede Constantijn Huygensstraat huren. Dit was met de komst van het Wilhelminagasthuis leeg komen te staan. Het was in vervallen staat en HVO moest zelf sponsors vinden om het gebouw op te knappen – wat lukte.

Zwarte schapen van de kudde
HVO bood opvang voor de nacht, het nachtasiel. Er was ook de mogelijkheid van wonen in het internaat, gecombineerd met hulp bij het zoeken naar huisvesting en werk. Als tegenprestatie werkten de mannen dan in het werkbedrijf van HVO: het ophalen en sorteren van oud papier, kleren en lompen, meubelen, kruiken en flessen. Ook werden zij als uitzendkracht tewerkgesteld. In het vrouweninternaat werkten de vrouwen mee in de huishouding. Jonker breidde het werk uit met een Observatietehuis voor tachtig verwaarloosde jongens en met afzonderlijke voogdijinstellingen voor jongens en meisjes. HVO werd ook ingeschakeld in de reclassering en kinderbescherming.

In 1914 schreef Jonker, na een avondwandeling door de slaapzalen van het immense gebouw: ‘Daar liggen ze dan, moe van het zwerven door de straten van onze groote stad. Wat een verschil van leeftijd en, wanneer wij eens gingen onderzoeken, wat een verschil in afkomst. Enkele hunner gezichten vertellen zelfs dat zij afstammen van zeer gegoede families. Zwarte schapen van de kudde. Wat is toch den oorzaak van hun diepe val? Heeft het hun misschien aan leiding in hunne jeugd ontbroken of waren zij erfelijk met verschillende gebreken belast? Ziedaar vragen, die zich elke dag aan mij opdringen. Wij kunnen heel lang denken over de oorzaken hunner ellende, maar dat verbetert hun toestand nu niet. Nu moet er gehandeld worden, want zij kunnen niet altijd blijven zwerven.’

Navolging
Het initiatief van de Jonkers vond in een groot aantal steden navolging. In 1912 volgde bijvoorbeeld Den Haag met een Vereeniging Tehuis voor Onbehuisden en in Leeuwarden richtte men in 1925 de Vereeniging voor Praktische Werkverruiming en Hulpverleening op. De meeste van de voorzieningen die daar het gevolg van waren, bestaan nog steeds, zij het onder een andere naam. In Den Haag wordt het erfgoed beheerd door de Kessler-stichting, in Leeuwarden heette het lang Stichting De Terp, die nu onder de vlag vaart van Zienn. Het zijn nu grote professionele organisaties, die een combinatie bieden van opvang, woonbegeleiding en dagactiviteiten voor dak- en thuislozen, verslaafden, mensen met psychiatrische problemen en vrouwen en gezinnen in nood; jong en oud, mannen en vrouwen. Ze bieden net als in het begin van de twintigste eeuw het laatste vangnet, plekken voor mensen die nergens meer terechtkunnen.