Net als in andere Westerse landen ontstaan er in België in het midden van de 19de eeuw vormen van kinderopvang. Aan de Brusselse Zuidlaan gaat op Kerst 1845 het eerste kinderdagverblijf open, la crèche mère. Snel volgen andere initiatieven rondom Brussel, later elders (bv. in Antwerpen in 1867, in Gent in 1869). Het ging telkens om private initiatieven, vanuit filantropische of caritatieve organisaties of personen. Enkele berusten op een initiatief van werkgevers. Hun totale bereik was eerder beperkt, in 1909 was de capaciteit van alle kinderopvang in België slechts 3.500 kinderen.

Het is de periode van industrialisatie en verstedelijking. Ondanks de trek naar de fabrieken is er nog veel huisnijverheid en hoge kindersterfte. Schoolplicht bestond nog niet en kinderarbeid was normaal. De woonplaats was soms meer een werkplaats dan een veilige plek om op te groeien.

De overheid begint de diverse private initiatieven inzake kinderopvang op te volgen. In 1909 publiceert Elise Plasky, inspectrice van het ministerie van Industrie en Arbeid, er een eerste rapport over. In 1919 volgt dan het rapport van Henri Velge. Beide hebben erg verschillende opvattingen over kinderopvang. Elise Plasky ziet die vooral als behorend tot het publieke domein en als een recht voor burgers. Ze vond het een schande dat geen enkele gemeente het voorbeeld van Luik volgde, waar sinds 1879 kinderopvang volledig georganiseerd en betaald werd door de lokale overheid. Henri Velge ziet het meer als een noodvoorziening, en gaat uit van een ideaalbeeld van zorg voor het kind door de moeder thuis.

Snel na de Eerste Wereldoorlog domineren de beelden van Henri Velge en wordt het Nationaal Werk voor Kinderwelzijn (NWK) opgericht. Het actieterrein van NWK is ruim: consultatiebureaus voor zuigelingen, zelfstandige opvangouders, melkvoorzieningen, zorg voor moeders, schoolmaaltijden en de koloniën voor zwakke kinderen. Velge wordt de eerste secretaris-generaal van het NWK. De organisatie van kinderopvang blijft in handen van private initiatieven, NWK is slechts observerend en ondersteunend.

Bij de federalisering van België wordt het NWK opgesplitst en worden haar taken in Vlaanderen overgenomen door Kind & Gezin. Vanaf midden de tachtiger jaren stijgt het gebruik van kinderopvang fors. Kinderopvang wordt ook steeds meer georganiseerd via opvanggezinnen en onthaalmoeders, terwijl ook werkgevers op dit terrein actief worden. Een gebrek aan kinderopvang wil immers nog wel eens een drempel zijn om actief te zijn/blijven op de arbeidsmarkt. Kind & Gezin krijgt een controlerende en informerende positie, en kijkt toe op kwaliteit van de kinderopvang.

De professionele zorg voor het jonge kind wordt niet langer beperkt tot medische zorg en opvang maar breidt zich uit tot pedagogische en sociale zorg. Daartoe behoort ook opvoedingsondersteuning via methodes zoals Triple P.
Kinderopvang is één van die vormen van publieke dienstverlening die voor iedereen beschikbaar is, niet alleen voor kwetsbare burgers. Meteen zit daar een punt van kritiek, omdat zich het Matteüseffect voordoet: gezinnen met hogere inkomens profiteren meer van de verzorgingsstaat dan arme gezinnen. De variabele ouderbijdrage (van 1 tot 25 euro, afhankelijk van gezinsinkomen) kan deze ongelijke baat niet vermijden. Laaggeschoolden en migranten vinden moeilijker kinderopvang, terwijl ze wellicht meer baat zouden hebben bij deze vorm van hulpverlening.

* met dank aan Michiel Vandenbroeck voor de foto's.