Verwante vensters
1979 Wegloophuizen
Weg van de psychiatrie
eerste   vorige   homepage  
 
’De oude Kees Suur, een man die ik uit psychiatrisch ziekenhuis Veldwijk had gehaald, was onze eerste wegloper,’ vertelt Ed van Hoorn, die samen met Jet Vesseur, Rozemarijn Esselink en anderen in 1980 het Amsterdamse wegloophuis opzette. De activisten opereerden vanuit het Wegloophuis Haarlem dat een jaar eerder, als eerste in Nederland, onder de voortvarende leiding van psychiatrie-activiste Tobi Vroegh was opgezet. Ze voelden zich gesteund en geïnspireerd door de Amerikaanse Judi Chamberlain, met haar boek: On our own: Patient-Controlled Alternatives to the Mental Health System 1978.

Behalve in Haarlem en Amsterdam openden in Rotterdam, Nijmegen, Groningen, Utrecht, ’s Hertogenbosch en Arnhem wegloophuizen. ’Mensen met psychiatrische problemen worden hier als autonome, gelijkwaardige personen benaderd, niet als een bundeltje symptomen’, stond in 2008 nog te lezen op de (nu verdwenen) website van Stichting de Nuts in Nijmegen, dat in 2002 opging in RIBW Nijmegen en Rivierenland.

Toch heeft oud-psychiatrieactivist en beleidsmaker Ed van Hoorn achteraf de nodige kritiek op de ideologie van die eerste wegloophuizen: ’Het heette dat de cliënten geen probleembewustzijn hadden. Ook als vrijwillige hulpverlener keek je met die hiërarchische blik, stelde je je er toch weer boven. Zo probeerden we Kees Suur te disciplineren. Om er een nette burger van te maken. Dat lukte niet en dat vond ik toen heel vervelend. Maar hij was wel een echte levenskunstenaar, hij wilde vrij zijn, ook al was dat onder erbarmelijke omstandigheden.’

In 1987 hielp Wilma Boevink het Zelfstandig Wonenproject (ZWOP) van de grond komen. Het initiatief daarvoor kwam uit het (in 2015 enige nog bestaande) Wegloophuis Utrecht. Als bestuurder lag ze later wakker van de onverantwoorde wijze waarop onervaren stagiairs en overbezette vrijwilligers de cliënten begeleidden. ’Iemand met een patiëntcarrière was hulpverlener geworden en alle grenzen overgegaan bij een aantal van zijn vrouwelijke cliënten. Vanuit die ervaring ben ik heel kritisch geworden op ervaringsdeskundigheid’, vertelt het boegbeeld van de herstelbeweging in 2008.

Aparte vrouwenwegloophuizen waren al opgezet in 1982, in Nijmegen (Hysterica) en Amsterdam ((De Helse Hex). ’Vrijplaatsen waar de werkelijkheid van vrouwen intact wordt gelaten’, aldus Renate Dorrestein in een Keefmanlezing uit die tijd. De invloed van de vrouwenbeweging op de psychiatrische tegenbeweging werd in 1983 duidelijk zichtbaar tijdens het congres Psychiatrie in werkelijkheid, waar de vrouwenhulpverlening prominent op de agenda stond.

In Tijdschrift Deviant (nr 42, 2004) verwoordt ’Nona’ (No Name) haar motieven om gebruik te maken van het wegloophuis. ’Vanuit een diepgevoelde maatschappijkritiek en de gevoelde onmogelijkheid die vorm te geven’, raakte zij dakloos. De dakloze oud-arts Saskia Assies maakte begin jaren tachtig van haar huis in Amsterdam een soort inloophuis. ’Zij was cliënt én arts, een heel bijzondere vrouw die zich – nog steeds – bekommert om mensen die dak- en thuisloos zijn’, vertelt ggz-onderzoeker Wouter van de Graaf.

De wegloophuizen met in hun kielzog de inloophuizen en andere vormen van alternatieve hulpverlening waren voorlopers van de vele nieuwe – beschermende – woonvormen die in de jaren tachtig vanuit de instellingspsychiatrie ontstonden en gingen daar later soms in op. Zo liep de cliëntenbeweging vooruit op het credo ’vermaatschappelijking’, dat pas goed begon met het ’Amsterdams Model’. Scheiding van behandeling, huisvesting en werk/arbeid, werden voorwaarden.

Met de wegloophuizen werd de rol van vrijwilligers belangrijk. In de jaren die erop volgden hielpen steeds meer vrijwilligers met eigen ervaring in de psychiatrie hun lotgenoten verder, vanaf de jaren negentig kwam hieruit de herstelbeweging voort, met de ontwikkeling naar ervaringsdekundige hulpverleners. In de verslavingszorg was die zelfhulp al veel eerder ontstaan met de AA-groepen.

Wat de wegloophuizen vooral aantoonden was dat een plek om jezelf te zijn cruciaal is voor herstel. Vanaf 1996 ijverde sociaal-psychiater Detlef Petry voor eigen huisjes voor ’zijn’ bewoners op het terrein van de Maastrichtse ggz-instelling Vijverdal. De prachtige instellingsterreinen werden steeds vaker door de ggz verkocht aan projectontwikkelaars. In een poging dat te voorkomen wordt in 2005 Stichting De Huisjes opgericht, een initiatief van Ypsilon-voorvrouw Ria van der Heijden en oud-voorzitter van Anoiksis, Gijs Francken. In Amsterdam richten (ex-)ggz-cliënten in 2007 de woongroep KAOS op.

Publicatiedatum: 14-08-2015
Datum laatste wijziging :28-01-2018
Auteur(s): Petra Hunsche,
Verwante vensters
Extra Straatadvocaat
’Vroeger zetten we wegloophuizen op voor mensen die het gesticht wilden ontvluchten, maar gaandeweg is dat omgekeerd’, vertelt Huub Beijers, die in Nijmegen vrijwilliger was bij De Nuts, een begeleid wonenproject van de kraak- en de ’gekken’beweging samen. Door de vermaatschappelijking kwamen vanaf eind jaren tachtig meer psychiatrische patiënten op straat terecht. ’Het werd steeds moeilijker om zorg te krijgen, je kwam er niet meer in’, zag Beijers toen hij later in de jaren negentig in Rotterdam bij het Basisberaad Rijnmond werkte. ’Nu kwam de rechtspositie van mensen met psychische problemen op straat in het gedrang; ik zag het gebeuren.’ Het Basisberaad stelde als eerste een ervaringsdeskundige straatadvocaat aan.  
Verder studeren
Literatuur
  • PDF document Nona (2004), 'Wegloophuizen',  in: Deviant, nr. 42, september, p. 40.
  • Koen-Machiel van de Wetering (2007), Te gek om vast te zitten. 25 jaar wegloophuis Utrecht. Stichting Wegloophuis Utrecht, ISBN 9090223964
Aanvullend materiaal
Links
eerste   vorige   homepage