Verwante vensters
1978 Schedelmetingen in Huize Assisië
De affaire-Huijsmans als schoktherapie voor modern denken
eerste   vorige   homepage    
Eind 1978 barst de bom in Huize Assisie, een traditionele zwakzinningenzorginrichting in het Brabantse dorp Biezenmortel (bij Udenhout). Het is alsof de buitenwereld ineens de Brabantse enclave heeft ontdekt als een oord waar de tijd heeft stilgestaan. Er treden zaken aan het licht waarvan velen meenden dat die al lang uit Nederland verbannen waren.

Begin december 1978 berichten meerdere kranten dat de huisarts van Huize Assisië, de voormalige tropenarts Huijsmans, samen met broeder Dionysius, al twaalf jaar bezig was met – in de media kortheidshalve samengevat als - ‘schedelmetingen’. De huisarts en de broeder meenden aan de hand van een paar simpele metingen de persoonlijkheidsstructuur van iemand te kunnen analyseren. Hun hypothese was: hoe langer het verlengde merg, des te individualistischer, asocialer iemands persoonlijkheid, die daardoor tevens over een grote geldingsdrang zou beschikken. Hoe korter het verlengde merg, hoe groter de behoefte aan bescherming en aanhankelijkheid. Met de metingen probeerden de dokter en de broeder meer aan de weet te komen over de oorzaken van zwakzinnigheid. Zij brachten heel wat avonduren door in het röntgenarchief van het St Elisabethziekenhuis in Tilburg om honderden schedelfoto’s van patiënten te vergelijken met de foto’s van niet-patiënten.

Mediahype
In 1978 was dat schokkend nieuws. Louter biologische verklaringen waren in het nieuwe denken over psychische gezondheid taboe verklaard. In het nature-nurture-debat was de partij die geloofde dat de mens een product was van de sociale omstandigheden zwaar aan de winnende hand. Dus toen deze berichten in de krant verschenen vielen overal in het land de monden open van verbazing. Ouders van Assisië-bewoners schrokken zich rot. Deskundigen verdrongen zich in de media om te melden dat in de medische wetenschap deze waanideeën al in het begin van de twintigste eeuw verlaten waren. Er werden Kamervragen gesteld. De inspectie voor de volksgezondheid spoedde zich naar Biezenmortel om de kwestie te onderzoeken. Ineens waren alle ogen gericht op die bijzondere enclave, waarvan tot op dat moment vrijwel niemand in de moderne gezondheidszorg naar had omgekeken.
Ook op het terrein zelf wist men niet goed wat hen overkwam. Zo’n mediahype was men niet gewend. Geneesheer-directeur Van Dongen verklaarde van niks te weten en dat het onderzoek geheel buiten hem om was voltrokken. Maar zijn positie werd steeds wankeler toen onderzoek van de inspectie aantoonde dat er meer medische handelingen waren verricht die niet bepaald volgens het boekje waren verlopen. Er waren door dokter Huijsmans operaties gedaan, waaronder een buikoperatie, waartoe hij niet bevoegd was. Er was zelfs sprake – nog in het begin van de jaren zeventig - van het verrichten van castraties. Uiteindelijk kostte het Van Dongen de kop. Hij was de laatste medicus die Huize Assisië leidde. Hij werd vervangen door niet-medicus Frans Schooltink.

Populair
Het nieuws werd in Assisië met verbijstering ontvangen, met verontwaardiging zelfs. Niet zozeer om wat huisarts Huijsmans deed, maar over de wijze waarop hij in de media werd afgeschilderd. In de ogen van de medewerkers deed Huijsmans niets geheims. Op Assisië was algemeen bekend wat de dokter onderzocht; er werd zelfs regelmatig over gerapporteerd. Sterker, van personeelsleden werden als referentie ook foto’s van de schedel gemaakt. Dat geneesheer-directeur Van Dongen zei van niks te weten, mocht dus als erg onwaarschijnlijk betiteld worden. Hij zou zo ongeveer de enige zijn geweest.
De voormalig tropenarts Huijsmans was erg populair op het terrein. Vrijwel iedereen die intern was opgeleid had van hem les gehad over de anatomie van het menselijk lichaam en er was grote waardering voor het feit dat hij door kordaat optreden meerdere levens had gered. Hij was de tropen gewend, daar waren geen ziekenhuizen binnen handbereik. Dat alles misschien niet volgens de medische boekjes was verlopen, vonden de medewerkers minder relevant dan het resultaat.
De verontwaardiging nam toe toen Huijsmans als gevolg van inspectierapporten steeds meer onder vuur kwam te liggen. Hij moest voor het medisch tuchtcollege voorkomen, de kans bestond zelfs dat hij uit zijn vak zou worden gezet. Als dat was gebeurd was, zo hadden personeelsleden zich voorgenomen, het hoofdgebouw bezet. Er waren al concrete afspraken over gemaakt, het draaiboek was gereed, de pamfletten lagen klaar. Zo ver kwam het echter niet. Huijsmans mocht zijn vak blijven uitoefenen. Wel kreeg hij de maximale boete van tienduizend gulden.

Stoomcursus modern denken
Maar daarmee was de kous niet af. Onder ouders was grote bezorgdheid ontstaan over wat er met hun kinderen gebeurde. Zij wilden opheldering. Er volgde op het terrein een grote bijeenkomst met honderden mensen in het gebouw Den Herd, waar de leiding openheid van zaken moest geven. Zo’n vorm van verantwoording afleggen was niet eerder vertoond op Assisië. Als gevolg van de scherpe kritiek die de inspectie had geleverd op de onduidelijke structuur van de organisatie, verschenen externe adviseurs op het terrein. Het was alsof er een stoomcursus modern denken en organiseren op het terrein werd losgelaten.
De affaire-Huijsmans zorgde voor een grote ommekeer binnen Huize Assisië. De vreedzame co-existentie tussen het oude regime en flarden van modern denken; het typisch Brabantse mengsel van leven en laten leven; waardoor niemand kritische opmerkingen had geplaatst bij het schedelonderzoek van Huijsmans, was ruw verstoord. De luiken moesten open. Huize Assisië had modern beleid nodig. Het was het begin van een andere omgang met ouders, het begin van echte ouderparticipatie. Ouders hadden tot dan eigenlijk weinig te zeggen. Er was geen systematisch inspraak. Na de affaire-Huijsmans werden ze langzaam maar zeker partij.

Zo trok de geest van het nieuwe denken definitief het terrein binnen. Dat was een andere manier van denken over geestelijke stoornissen, over psychiatrische inrichtingen, over zwakzinnigenzorg, met meer aandacht voor de mensen die het betrof. Elders in het land had zich die manier van denken vanuit de antipsychiatrie, via de nasleep van Dennendal en door de aanstelling van moderne gedragswetenschappers al ruim verspreid over de geestelijke gezondheidszorg en verstandelijk gehandicaptenzorg. Maar Huize Assisië had dit nieuwe denken nog niet echt bereikt. Dat veranderde in deze Brabantse enclave na 1978.
De rechtsopvolger, Prisma, is heden ten dage een van de meest moderne instellingen in de zorg met mensen met een verstandelijke beperking. Het oude instellingsterrein is omgevormd tot een open landpark, met een overzichtelijk aantal zorgwoningen en voorzieningen te midden van allerlei andere vormen van culturele en maatschappelijke bedrijvigheid.

Dit venster is overgenomen en enigszins aangepast uit de biografie die de auteur in 2015 publiceerde over Peter Nouwens, Veertig jaar vooruit - Een Prisma biografie.

Publicatiedatum: 06-07-2023
Datum laatste wijziging :10-11-2023
Auteur(s): Jos van der Lans,
Verwante vensters
Literatuur
Aanvullend materiaal
  • PDF document Interview met Michael Koolen (2019), Het alledaagse als bron Over de broeders peninenten, een tussenruimte en getuigen-deskundigen. Uit: Jos van der Lans, niet-normaal. Ontwikkelingen en dilemma’s in de Nederlandse gehandicaptenzorg. Utrecht: Uitgeverij De Graaff.
Links
Video

Oude beelden van Huize Assisië met het fictieve verhaal van Frans van As - jaren ’50 ’60 en ’70

eerste   vorige   homepage