Pieter Baan (1912-1975) is van grote betekenis voor de ontwikkeling en vernieuwing van de Nederlandse forensische psychiatrie. Baan kenmerkt zich als een sociaal bewogen man die niet van één project was. Tijdens zijn studie geneeskunde verdiepte hij zich in het bijzonder strafrecht en criminologie bij hoogleraar Willem Pompe (1893-1968) die in 1934 het Criminologisch Instituut heeft opgericht. Baan ging zich daarna specialiseren in de psychiatrie en neurologie bij hoogleraar Henricus Rumke (1893-1967) en promoveerde bij hem tot doctor in de geneeskunde in 1946. Hij hield zich toentertijd bezig met rapporten schrijven over psychisch gestoorde daders voor de arrondissementsrechtbank in Den Haag na het einde van de Duitse bezetting. Ook bekleedde hij een leidinggevende functie bij de Willem Arntsz Stichting in Utrecht en werd hij professor van forensische psychiatrie aan de faculteit rechtsgeleerdheid van de Universiteit in Utrecht.

Pieter Baan was erg gefascineerd door de moderne antropologische stroming op gebied van criminologie en psychiatrie, die de geestelijke ontwikkeling in de mens bestudeerde in samenhang met zijn lichamelijke handelingen. De Utrechtse school stond in het teken van deze stroming en bekende namen zoals Pompe, Kempe, Rumke, Buytendijk en Baan gingen samenwerken op praktisch en wetenschappelijk gebied. Zo werd bijgedragen aan de humanisering van de Nederlandse strafrechtpleging.

Baan was van mening dat de misdaden die door daders met een psychische stoornis zijn gepleegd uit onmacht zijn gebeurd, omdat zij geen keuze kunnen maken tussen goed en kwaad. Daardoor zijn zij niet in staat verantwoordelijkheid te dragen voor hun gedrag. Zij moesten niet gezien worden als criminelen die toevallig een psychische stoornis hebben maar juist als psychiatrische patiënten die behandeld kunnen worden, en kunnen groeien naar een zelfstandig bestaan in vrijheid en verantwoordelijkheid. Hieruit ontstond in 1955 de door Baan opgerichte ‘Dr. H. van der Hoeven Kliniek ’ waarin hij met andere artsen en psychologen een team vormden om behandelvormen voor daders met psychiatrische problematiek te ontwikkelen.
Baan is ook verantwoordelijk voor de oprichtingen van: Psychiatrische Observatiekliniek (POK) van het Gevangeniswezen in 1949 aan de Gansstraat in Utrecht, later hernoemt tot het Pieter Baan Centrum. Hij werd hier de eerste geneesheer-directeur. Hier werden de patiënten geobserveerd en werden hun rapporten besproken met afdelingshoofden van het ministerie van Justitie, reclasseringsambtenaren en leiders van verschillende behandelinstituten.
Het Pieter Baan Centrum (PBC) is sindsdien de psychiatrische observatiekliniek van het Nederlandse Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP). De gedragsdeskundigen bepalen eerst de toerekeningsvatbaarheid van de verdachte. Vervolgens onderzoeken ze of er kans op herhaling is. Het derde onderdeel van hun rapportage kan een advies zijn over behandeling, zoals terbeschikkingstelling (TBS).

Verder stond Baan aan de wieg van het Selectie-Instituut voor Terbeschikkinggestelden in 1952 (later dr. F.S Meijers Instituut). Hier werden veroordeelden gediagnosticeerd en geselecteerd op hun geschiktheid voor een bepaalde therapie en passende kliniek. Dit heette toen ter beschikking gesteld van de regering, afgekort als TBR en sinds 1988 TBS oftewel terbeschikkingstelling.

Midden 2012 werd bekend dat de vestiging in Utrecht gesloten wordt en de activiteiten gedecentraliseerd worden naar Almere, Eindhoven en Amsterdam.