Clean, Shaven Clean, Shaven
Regie: Lodge Kerrigan
Verenigde Staten, 1993
Hoofdrolspelers: Peter Greene, Alice Levitt, Megan Owen
Producer: DSM III – productions
Bestellen
eerste   vorige   overzicht   volgende   laatste
Wat ervaart iemand die lijdt aan schizofrenie? Angst, momenten van dieper inzicht, achtervolgingswaan? Een van de kenmerken van schizofrenie is dat de persoon noch zijn binnenwereld noch de buitenwereld als een geheel kan ervaren: zijn/haar wereld is gefragmenteerd. In een poging dergelijke onsamenhangende gebeurtenissen en ervaringen tot een geheel te maken, worden verbanden gelegd en acties ondernomen die voor een buitenstaander vaak onbegrijpelijk zijn. De buitenwereld reageert met onbegrip, afkeuring en uitsluiting. Het individu zelf blijft zoeken naar betekenissen die zijn ervaringen en indrukken zin kunnen geven; een betekenisverlening die vaak ver van de realiteit kan komen te staan. Maar om wiens realiteit gaat het dan en wie heeft de macht anderen zijn definitie van realiteit op te zeggen?

De buiten de grote Amerikaanse circuits geproduceerde film Clean, Shaven gaat over die botsingen tussen de verschillende realiteitservaringen en over de winnaars en verliezers in die strijd. Het is een film over desastreuze misverstanden tussen de hoofdpersoon, een man die lijdt aan schizofrenie, en de buitenwereld.
De eerste beelden laten een ineen gekrompen man zien. Hij zit in een lege kamer. Of het in een gevangenis of psychiatrisch ziekenhuis is, blijft onduidelijk. Op de geluidsband stemmen die agressief een boodschap verkondigen en scènes waarin hij door een eindeloze liftschacht naar beneden valt. De film registreert: de man wordt ontslagen in stapt in een auto. Een klein meisje botst per ongeluk tegen de auto. Buiten beeld hoor je hem wraak nemen op het kind: flarden van vervormd schreeuwen, huilen en daarna stilte. De suggestie is gezet, zeker als hij daarna een dichtgesnoerde plastic zak met inhoud in de kofferbak van zijn auto gooit. Vervolgens drapeert hij de ruiten en spiegels van zijn auto met krantenpapier en gaat op weg. De angstaanjagende waanbeelden blijven. Gierende telefoondraden die op sissende toon gesprekken voeren, de stemmen die steeds agressiever boodschappen verkondigen. Hij blijkt op zoek naar zijn dochter die door anderen geadopteerd is. Onderweg neemt hij een hotel en probeert zich op te knappen. De titel van de film verwijst naar het scheren waarbij hij zijn gezicht opzettelijk open snijdt. In een volgende scene probeert hij met een schaar een denkbeeldige zender uit zijn hoofd te halen. Hij arriveert bij zijn moeder die hem kil duidelijk maakt dat hij bij zijn familie niet gewenst is.

Inmiddels wordt hij verdacht van de moord op het meisje in de eerste scènes en een even rechtschapen als argeloze politie-inspecteur zit hem op de hielen. De hoofdpersoon vindt zijn dochter en probeert haar uit te leggen waarom hij zich gedraagt zoals hij zich gedraagt. Er zit een zender in zijn hoofd, stemmen geven hem opdrachten. In de slotscène wordt hij doodgeschoten door de politie-inspecteur die veronderstelt dat hij een kindermoordenaar is en ook zijn dochter om het leven wil brengen. Het kind staat er uiterlijk onbewogen bij. Als de inspecteur de plastic zak in de kofferbak opensnijdt blijkt er alleen maar rommel in te zitten.

De film handelt over rampzalige misverstanden rondom een getormenteerde man in een onbegrijpende kille wereld. Twee verschillende werelden: de normale wereld van de moeder en de politie-inspecteu, een wereld waarin geen begrip voor de hoofdpersoon wordt getoond. Iedereen is afwijzend, koud en wil zo snel mogelijk van hem af. Verontrustend is dat je ook als kijker tot ver over de helft van de film denkt dat de man een gevaar is voor iedereen die zijn pad kruist en dat hij daarom zo snel mogelijk moet worden opgeborgen. En, daarnaast, de binnenwereld van de hoofdpersoon, een wereld die hij koste wat kost bij elkaar wil houden om zijn doel te bereiken: zijn dochter terugzien. De maatregelen die hij neemt om zichzelf te beschermen tegen ongewenste blikken, autoruiten dicht­plakken, spiegels omdraaien evenals zijn zelfbeschadigingen, worden door de normale wereld (en de toeschouwer) al snel als typisch gedrag van een gestoorde en gevaarlijke gek geïnterpreteerd. Het laat zich raden wie in de film (en in de realiteit) als eerste het loodje legt.

De sfeer in de film is desolaat: achteraf hotels, verlaten snelwegen, verkommerde huizen en vijandige mensen. Voor het overgrote deel registreert de film. De interpretatie van de gebeurtenissen wordt aan de kijker overgelaten. En zelfs deze documentaire stijl, de meest 'objectieve' der filmgenres, kan gebruikt worden, zo blijkt, om de blik van de toeschouwer te manipuleren. Voor een klein deel is er sprake van wat 'de subjectieve camera' genoemd wordt: door de camera, de microfoon wordt de wereld van de hoofdpersoon waargenomen; je kijkt en luistert als het ware door zijn ogen en oren.

Deze semi- documentaire film over psychisch lijden zou je kunnen beschrijven als hard en kil sociaal-realisme over iemand die maatschappelijk ongewenst is. Dat harde realisme maakt, dat je als toeschouwer verplicht wordt positie te kiezen. En dat is wat de regisseur wil: zijn betrokkenheid bij het onderwerp, een vriend van hem lijdt aan schizofrenie, op de toeschouwer overbrengen. In elk geval heeft de regisseur nauwkeurig naar die vriend geluisterd: de akoestische hallucinaties op de geluidsband, de val in de lege liftkoker zijn angstaanjagend reëel. En daarmee is gelijk een punt van kritiek aangegeven. In tegenstelling tot de verbeelding van de wereld van de hoofdpersoon, wordt de normale wereld van de moeder en de politie-inspecteur clichématig weergegeven. Het zijn wat houterige figuranten die voorspelbaar hun rol spelen. De dochter daarentegen speelt een authentieke rol als een van de weinigen in de buitenwereld die probeert hem te begrijpen.

Het bekijken van deze film is geen amusant tijdverdrijf; daarvoor is deze blik in de wereld van een schizofreen te verontrustend. De schrale humor in de film is te vinden in de aftiteling: Produced by DSM©III Productions.

Jan Theunissen
eerste   vorige   overzicht   volgende   laatste