Elle s'apelle Sabine (docu) Elle s'apelle Sabine (docu)
Regie: Sandrine Bonnaire
Frankrijk, 2007
Hoofdrolspelers: Sabine Bonnaire, Sandrine Bonnaire
Producer: Mosaique films
Bestellen
 
  overzicht   volgende   laatste
Sandrine Bonnaire speelde haar eerste grote rol in Sans loi ni toi van Agnes Varda, een film over een in zichzelf gekeerd meisje dat liftend door Zuid-Frankrijk de winterse kou probeert te ontvluchten. Ze gaat sporadisch contacten aan met de mensen die haar meenemen maar blijft een raadselachtige enkeling die het moderne leven vaarwel heeft gezegd en zich nergens meer aan bindt. De mensen die haar meenemen komen nauwelijks iets over haar te weten maar worden des te meer aan het denken gezet over het leven dat ze zelf leiden, de dagelijkse drang tot presteren, het streven naar nog meer materiële welvaart en het daarmee voorbij gaan aan de essentiële zaken in het leven. Het lijkt haast alsof Elle s’apelle Sabine, de film van Sandrine Bonnaire over haar psychisch gehandicapte zus Sabine, eveneens een reflectie is op haar eigen hectische leven als gevierd actrice.

Sabine was vanaf haar geboorte een onaangepast kind dat angstig en over-emotioneel reageerde op nieuwe situaties en zich niet leek te kunnen aanpassen aan de wereld buiten het gezin. Ze werd gepest op school met haar teruggetrokken gedrag en uitbarstingen bij spanning en leek zich alleen binnen het gezin veilig te voelen. Echte problemen ontstonden toen haar zussen na de middelbare school zelfstandig gingen wonen, een carrière opbouwden en Sabine alleen met haar moeder achterbleef. Ze ging bijten en krabben, kreeg woedeaanvallen en was door haar moeder niet meer op te vangen.
Haar zussen besloten samen met Sabine in een huis vlak buiten Parijs te huren en daar te gaan wonen. Maar ook daar werd de situatie onhoudbaar. Tenslotte werd Sabine in een psychiatrisch ziekenhuis opgenomen waar ze in vijf jaar tijd van een breekbaar mooi meisje veranderde in een chronische patiënte. De medicijnen hebben haar dik gemaakt, het speeksel loopt uit haar mond, ze kan moeilijk uit haar woorden komen en reageert haar spanningen af met bijten krabben en slaan.

Sandrine Bonaire heeft haar zus en de huidige gang van zaken in de woongroep gedurende een aantal weken gefilmd. Het zijn kenmerkende beelden uit de verstandelijk gehandicaptenzorg. Met veel liefde en heel veel geduld worden de pupillen begeleid in hun dagelijkse leven. Bij de karweitjes in de tuin, bij het klaarmaken van de maaltijd, bij het gezamenlijk een verjaardag voorbereiden en bij het kleren kopen in de stad.
Bonaire praat met haar zus, met de andere bewoners en de begeleiders, met de moeder van een medebewoner en met een psychologe die Sabine nog kent vanuit het psychiatrisch ziekenhuis. Met de moeder van de medebewoner heeft ze een gesprek over de medicatie, over de pijn bij het moeten accepteren van het gegeven dat je kind nooit meer een gewoon leven zal lijden en over het altijd op de achtergrond aanwezige schuldgevoel. Als ik hem, haar niet had laten opnemen in de psychiatrie, zou hij zij nu dan niet zo gehandicapt zijn? De moeder, een rationele wetenschapster, vertelt over de impact van de dagelijkse medicatie voor haar dochter, die ze een keer per ongeluk ingenomen heeft. Ze sliep 24 uur en kon daarna dagenlang niet meer normaal denken en functioneren. Ook Sandrine vraagt zich af wat zij en haar zussen anders hadden kunnen, moeten doen.
De psychologe stelt dat bij Sabine veel te laat de juiste diagnose is gesteld en suggereert daarmee dat de behandeling, zeker die in het psychiatrisch ziekenhuis, contraproductief is geweest. Terwijl Sabine liefdevolle aandacht en veiligheid nodig had, zijn haar angsten en daarop volgende woedeaanvallen met steeds forsere dosis medicatie onderdrukt. Met rampzalige en niet meer te herstellen bijwerkingen. Iatrogene effecten heet dat in de koele medische terminologie.

Met Sabine praat Bonaire over hun jeugd, over de poppen die Sabine bewaart in een schatkist en over haar leven in de woongroep. In de film loopt langzaam de spanning tussen de twee op. Sabine vraagt constant naar haar zus en is angstig weer alleen gelaten te worden. Bonaire probeert afspraken te maken met haar zus over haar aanwezigheid en vertrek maar krijgt uiteindelijk ook een woedeaanval van Sabine te verduren met slaan en aan de haren trekken.
De beelden van het dagelijkse leven in de woongroep worden afgewisseld met beelden van familiefilmpjes uit hun jeugd en van Sabine. Naast de angstige en teruggetrokken trekken die Sabine vertoonde, was ze een begaafd pianiste die prachtige vertolkingen kon geven van sonates van Schubert en enthousiast met haar zussen op reis ging naar New York en Guatemala. Dat maakt haar huidige toestand des te schrijnender.

Bonaire stelt dat de film, eigenlijk een documentaire, als aanklacht bedoeld is voor het tekort aan opvangvoorzieningen voor deze patiënten in Frankrijk. De zussen zijn twee jaar bezig geweest een geschikte verblijfsvoorziening voor Sabine en hebben in arren moede zelf met andere ouders een woongroep opgericht, begeleiders gezocht en het project financieel mogelijk gemaakt. Maar eerder nog is de documentaire een aanklacht tegen het psychiatrisch ziekenhuis waar afwijkend gedrag verkeerd geïnterpreteerd wordt en waar vervolgens als noodmaatregel naar medicatie gegrepen wordt die de patiënt rustig maakt. Maar nog altijd heeft die medicatie zeer ernstige en vaak niet meer te herstellen bijwerkingen.
De documentaire laat vele vragen onbeantwoord. Zou Sabine nu beter functioneren en gelukkiger zijn geweest als haar zussen haar niet hadden laten opnemen? Wat is de reden dat Bonaire de andere familieleden uitdrukkelijk buiten beeld heeft gelaten? Het is Bonaire aan te prijzen dat ze ook de ontluisterende scènes en de op haar gerichte woede van haar zus in haar film heeft gelaten. En die poging tot objectivering met de camera maakt ook het verdriet van de regisseuse en haar eigen schuldgevoelens op een niet sentimentele wijze invoelbaar.

Jan Theunissen

Deze bespreking verscheen eerder in Deviant.

 
  overzicht   volgende   laatste