Thomas Chalmers (1780-1847) startte, na zijn opleiding tot presbyteriaans predikant (Church of Scotland), een carrière als wetenschapper. Pas later werd hij een betrokken kerkdienaar in het industriële Glasgow waar hij stootte op een schrijnende armoede. Vanuit zijn oorspronkelijke plattelandsachtergrond was die confrontatie pijnlijk en stuitend.
Na een ziekte verhuisde hij naar een nieuwe Glasgowse kerk, speciaal voor hem gebouwd. In die gemeente, St. John, begon hij in 1819 een bijzonder experiment. Hij raadde de armen af om een beroep te doen op de institutionele armenzorg (poor relief). Want Chalmers was ervan overtuigd dat onderlinge buurtsolidariteit en ondersteuning veel effectiever zouden zijn dan de ‘aalmoezen’ die de overheid gaf. In zijn ogen vormden die toch enkel maar aanleiding om steeds meer te vragen en de eigen inzet achterwege te laten. Wat nodig was, was een actieve binding met de gemeenschap die, zo meende hij, door onderlinge solidariteit problemen kon aanpakken. Opgenomen in de gemeenschap konden armen door ‘werk, inzet en gematigdheid’ hun eigen verantwoordelijkheid inhoud geven. Als er dan toch financiële hulp nodig was dan diende die door de (kerk)gemeenschap te worden gedragen.

Met deze filosofie gaf hij handen en voeten aan één van de eerste basisconcepten van het sociaal werk – ‘help to help themselves’, gedragen door ‘friendly visiting’. Die uitgangspunten zijn tot op de dag van vandaag relevant gebleven voor het professionele sociaal werk.
Chalmers systematische geest bracht hem ertoe zijn gemeente op te delen in districten (’proportions’) en aan elk district een ‘bezoeker’ (‘deacon’) te verbinden. Zij dienden de situatie van de armen in kaart te brengen: de materiële situatie, familieverbanden, vriendschappen enzovoort en daarbij een vertrouwensband met hen te smeden. Op basis daarvan kon aan de onderlinge steun en zorg worden gebouwd. Tegelijkertijd organiseerde hij in zijn gemeente degelijk basisonderwijs, zondagsscholen en specifieke cursussen om mensen bepaalde competenties bij te brengen.
Chalmers systeem was een sturend achtergrondsgeluid voor het Elberfelder model (Duitsland, Wupperthal, 1853), dat weer navolging kreeg in Nederland. In 1871 werd door J.F.L. Blankenberg de vereniging Liefdadigheid naar Vermogen opgericht. Muller-Lulof was één van de eerste bestuursleden en zij propageerde daarbij ook de individuele behandeling van ‘Mensch tot Mensch’.
En nog steeds klinkt Chalmers werk ons vertrouwd in de oren. Community care, buurtzorg, de ABCD-aanpak – met hun aandacht voor de lokale gemeenschap als drager van welzijn en zorg lijken het moderne echo’s van Chalmers werk. Ook de WMO (Wet op Maatschappelijke Ondersteuning), met zijn nadruk op informele solidariteit, zou makkelijk schatplichtig genoemd kunnen worden aan Chalmers. Maar misschien nog wel belangrijker dan zijn ideeën was de persoonlijkheid van Chalmers zelf, die bijdroeg aan zijn succes in Glasgow. Hij was iemand die aanwezig was, die kon organiseren, een predikant die een heel breed publiek kon inspireren. Hij was zelf de sleutel tot zijn succes.
Zijn lokale zorgaanpak maakte niet alleen in het Verenigd Koninkrijk, maar ook daarbuiten indruk. Chalmers ideeën hebben grote invloed op C.S. Loch die vorm gaf aan de Engelse Charity Organisation Society en op Mary Richmond (die zijn aanpak gebruikte om uit te werken in haar ‘Friendly visiting among the poor (1899). En is het een geschiedenisbrug te ver om in de presentiebenadering van Andries Baart (2004) een verre uitloper te zien van Chalmers friendly visiting?