De marktwerking voorbij Jos van der Lans
De marktwerking voorbij
Samenlevingsopbouw in de 21e eeuw

Movisie/Tijdschrift voor sociale vraagstukken, Utrecht, 2020
ISBN 9789464021202
€ 10.00
Bestellen
eerste   vorige   overzicht   volgende   laatste
Op 31 januari 2020 sprak cultuurpsycholoog en publicist Jos van der Lans de derde Participatielezing uit met als titel De marktwerking voorbij. Samenlevingsopbouw in de 21e eeuw. Dit boek is een uitgebreide weergave van deze lezing, waarvan een registratie op YouTube is te zien.



Van der Lans liet zich voor zijn betoog inspireren door het Pullitzer-prijswinnende boek Tot in de hemel van de Amerikaanse schrijver Richard Powers. Deze roman beschrijft hoe de moderne welvaartsmens naar bossen is gaan kijken op een manier zoals ze zichzelf is gaan beschouwen. Als een rijk van met elkaar wedijverende individuen. Het referentiekader van samenwerkende gemeenschappen, van organische gehelen, is vervangen door het geloof in de kracht van de afzonderlijke exemplaren, de individuen. We zien door de bomen het bos niet meer, zoals we achter het rijk van de inividuen de kracht van de samenleving uit het oog zijn verloren.

De publieke sfeer is onderworpen aan de wetten van het bedrijfsmatig, marktgericht denken, een besturingsfilosofie die bekend is geworden onder de naam New Public Management, een economisch en kwantitatief georiënteerde benadering waarin tegen zo laag mogelijke kosten zoveel mogelijk moet worden gepresteerd. Deze manier van aansturen vond een vruchtbare mentale voedingsbodem in de culturele mentaliteit van zelfverwerkelijking en individualisering die vanuit de jaren zestig en zeventig boven was komen drijven. Een amalgaam van ontzuiling, emancipatie en neoliberalisme is een nieuw soort DNA gaan vormen voor de publieke sector in ons land, met dramatische gevolgen: burgers als consumenten, professionals als productiemedewerkers en een afnemende waardering voor het werk in de frontlinies van onze samenleving, waar de personeelstekorten ophopen.

Alles wijst er echter op dat het tijdperk van marktwerking en consumentisme aan het einde van zijn Latijn is. Er is, in alle lagen van de samenleving, sprake van een groeiende behoefte om op te ontsnappen aan de cultuur van individualisme en wedijver. Dat is de honger waar de samenlevingsopbouw in de 21e eeuw het voedsel voor moet vormen. Dat beperkt zich dus niet tot dat schattige burgerinitiatiefje in de wijk, dat is een gedaantewisseling die zich op alle niveaus moet voltrekken. ‘Laten we het reïnventing society noemen – misschien verstaan we het dan beter.’

We moeten, aldus Van der Lans, door de individuen weer het bos, de samenleving gaan zien. We moeten de sociologische verbeelding weer op gang helpen. We moeten de civil society herontwerpen op een manier waarin veel meer gebruik wordt gemaakt van het feit dat mensen met elkaar in sociale verbanden en netwerken leven. Nu wordt de veerkracht die daarin schuil gaat hooguit als bijkomstigheid gezien. Maar het gaat er om die veerkracht weer in het vizier te krijgen en een rol van betekenis te laten spelen in de wijze waarin wij onze samenleving, onze betrekkingen met instituties en onze relatie met de overheid vorm geven. Dat is de opgave van samenlevingsopbouw in de 21e eeuw.

Deze wending naar de community, het vizier op samenwerken en de antenne voor gemeenschapsvorming kunnen met elkaar een remedie vormen tegen de vervreemding die veel mensen ervaren. Het kan iets van het gevoel terugbrengen dat het ons niet allemaal overkomt, dat we er zelf ook over gaan. Dat we er wat over te zeggen hebben.

Van der Lans eindigt zijn betoog met tien handreikingen, die kunnen helpen om de uitdagingen van de samenlevingsopbouw in de 21e eeuw tegemoet te treden. Geen blauwdruk, maar uitspraken om over na te denken, om de gedachten te bepalen en het praktisch handelen op te toetsen.

1. Markeer expliciet het afscheid van het New Public Management & het marktdenken
2. Gewenst: sterke, zelfbewuste (lokale) overheden
3. Moderniseer het klassiek Nederlandse principe van subsidiariteit
4. Kijk voorbij het individu – zoek de veerkracht van netwerken, collectieven, burgerinitiatieven en gemeenschapsvorming
5. Zie wijken/buurten als arena’s van samenlevingsopbouw, als de thuisbasis van een gerevitaliseerde civil society - zorg voor een vruchtbare sociale infrastructuur
6. Voorkom dat wijkteams en sociale professionals louter een hulpverleningsimago hebben, presenteer ze als community workers
7. Laat instituties (zorg, onderwijs, maatschappelijke dienstverlening) buiten hun oevers treden, demp slotgrachten, laat de buitenwereld binnenkomen
8. Maak van de verduurzaming van steden en dorpen een frontlijn voor samenlevingsopbouw in de 21e eeuw
9. Voer een productieve vorm van maatschappelijke diensttijd in
10. Leer van de geschiedenis

En passant behandelt Van der Lans in dit essayachtige boek losjes de geschiedenis van de samenlevingsopbouw. De lezing was ook uitgekozen om de C anon samenlevingsopbouw officieel online te brengen. In deze Canon, die hij samen met Henk Krijnen en zestien deelnemers aan een masterclass heeft opgesteld, wordt de geschiedenis van de samenlevingsopbouw in Nederland uitgebreid beschreven en gedocumenteerd. Daar valt voor de toekomst het nodige van te leren, aldus de auteur.



Beoordeling redactie:
eerste   vorige   overzicht   volgende   laatste