Verwante vensters
2014 Parlementaire enquête woningcorporaties
Uithuilen en opnieuw beginnen
eerste   vorige   homepage  
 
`Spijt vind ik een moeilijk begrip`. Aan het woord is Vestia-directeur Erik Staal tijdens de verhoren van de parlementaire enquêtecommissie woningcorporaties. In dat ene zinnetje schuilt veel tragiek. Hoe kwam het zover dat de volkshuisvesters ter verantwoording moesten worden geroepen? Waarom is spijt voor hen een moeilijk begrip? En hoe moet het met de woningcorporaties in de toekomst?

Aan het begin van de eenentwintigste eeuw ontstond er flinke maatschappelijke irritatie over de woningcorporaties. Enkele instellingen waren meer commercieel aan het avonturieren dan sociaal aan het ondernemen. Zo investeerde Servatius in Maastricht tientallen miljoenen in de bouw van een prestigieuze campus, zonder dat er enig contract was met de universiteit. Veel gerucht maakte ook de aankoop van een voormalig cruiseschip door de Rotterdamse corporatie Woonbron, dat na vele tegenvallers miljoenen van het maatschappelijk vermogen zou verslinden. Nog groter waren de gevolgen van het gespeculeer met renteverzekeringen (derivaten) door het Vestia van Erik Staal. De misrekeningen bracht de corporatie aan de rand van de financiële afgrond en sociale verhuurders door heel het land moesten jarenlang bijspringen om het gat te dichten. Deze incidenten waren niet illustratief voor de meerderheid, die vaak veel soberder te werk ging, maar zij beheersten wel de beeldvorming.

De maatschappelijke irritatie werd echter ook gevoed door een salarisstijging over de breedte van de hele sector. Marktconforme beloningen werden de regel. Ook op dit vlak trokken incidenten de meeste aandacht. Wrang was dat Erik Staal de absolute topverdiener was, met een jaarsalaris van maar liefst een half miljoen euro. Berucht is ook de in 2015 tot 2,5 jaar cel (na zijn hoger beroep kwam daar in 2017 nog een jaar bij) veroordeelde Amsterdamse directeur Hubert Möllenkamp, die naast allerlei duistere zaken ook de vrijheid nam als dienstauto een Maserati met chauffeur aan te schaffen. Het waren jaren waarin de Woningwet een `sobere` bedrijfsvoering voorschreef en een `beheerste ontwikkeling van de loonstijging`.

De incidenten bij de woningcorporaties hadden verschillende oorzaken. Ze hadden soms te maken met gebrek aan sociaal kompas bij bestuurders, die zich gingen opstellen als `zonnekoningen`. Maar dat was het niet alleen, en daarom viel spijt betuigen sommige bestuurders ook moeilijk. Er was sprake van een bredere cultuur waarin van alles mogelijk was. Er was een gebrek aan tegenmacht en toezicht. Bewoners waren zich gaan gedragen als woonconsumenten. Steeds minder vaak hadden woningcorporaties een representatieve ledenraad die ze kritisch volgde. Bovendien had in de jaren negentig ook de overheid de teugels laten vieren. Vestia kreeg alle ruimte. De initiatieven van Woonbron werden zelfs door minister Ella Vogelaar toegejuicht.

Maar langzamerhand kantelde het beeld en kregen corporaties steeds meer tegenwind. Politici pleitten voor een `terug naar de kerntaak`. Vermogens van woningcorporaties werden afgeroomd door de `Vogelaarheffing` (ten gunste van achterstandswijken), de `Bosbelasting` (de invoering van de vennootschapsbelasting voor corporaties), beide uit 2008, en de `Verhuurdersheffing` uit 2013. Europa drong ondertussen aan op een scheiding van sociale en commerciële activiteiten, in jargon: een scheiding van `diensten van algemeen economisch belang (DAEB) en niet-DAEB. De activiteiten op het gebied van leefbaarheid en zorg werden omstreden. Ook het toezicht werd aangescherpt. Zo kwam minister Stef Blok, nota bene van de VVD, die zich jarenlang tegen elke vorm van regulering uitsprak, in 2012 met een maximum voor topsalarissen bij woningcorporaties. Bovendien zette hij in op de oprichting van een toezichthoudende Woonautoriteit. Zijn nieuwe Woningwet uit 2015 bracht veel van deze maatregelen samen. Zo verplicht de wet bovendien corporaties vanaf 1 januari 2016 passend te gaan toewijzen (de passendheidsnorm). Daarmee wil Blok voorkomen dat huishoudens met een beperkt inkomen in een te dure woning gaan wonen en daarvoor ter compensatie een maximaal beroep doen op de huurtoeslag. Huur en inkomen dienen volgens hem meer met elkaar in verhouding te zijn, zodat de woonlasten voor huishoudens met een laag inkomen betaalbaar blijven.

Het politieke ongenoegen over de handel en wandel van woningcorporaties steeg naar een kookpunt na de financiële miskleun van Vestia, die in 2012 aan het licht trad. De absolute grens was bereikt en de Tweede Kamer stelde een `parlementaire enquêtecommissie woningcorporaties` in. Het voorzitterschap van de commissie kwam in handen van (inmiddels voormalige) PVV`er Roland van Vliet. In een vuistdik rapport, dat in oktober 2014 verscheen, werd haarfijn geanalyseerd wat er was misgegaan, niet alleen aan de zijde van de corporaties, maar ook aan de zijde van de overheid, die de teugels naar de mening van de commissie wel erg had laten vieren. In de aanbevelingen sloot de commissie aan bij de strengere politieke lijn die feitelijk al door minister Blok was ingezet.

Zo zal de Nederlandse volkshuisvesting, voor zover uitgevoerd door woningcorporaties, een kleinere rol hebben dan voorheen. Maar daarmee is hopelijk niet alles gezegd. Onder de vlag van de participatiesamenleving wordt steeds meer gevraagd van mensen en buurten. En de sociale veerkracht van mensen en de leefbaarheid van buurten staan in steden en in krimpgebieden nog steeds onder druk. De politiek zet in op lokaal maatwerk, waarin uitdagingen op het gebied van bijvoorbeeld werk, zorg, welzijn en wonen integraal worden aangepakt. In deze ontwikkeling kunnen corporaties nog steeds een belangrijke rol spelen, bijvoorbeeld in de vorm van het beheren van maatschappelijk vastgoed en het aanstellen van wijkconciërges. Nieuwe beheervormen, waarbij verhuurders en bewoners verantwoordelijkheden delen, zoals in sociale koopconstructies of verenigingen van wijkeigenaren, kunnen woningcorporaties een nieuw gezicht geven. Nee, de rol van woningcorporaties is zeker nog niet uitgespeeld. Sterker, de participatiesamenleving zou zomaar een inspiratiebron kunnen opleveren om zichzelf opnieuw uit te vinden.

Publicatiedatum: 09-06-2015
Datum laatste wijziging :01-07-2022
Auteur(s): Wouter Beekers,
Verwante vensters
Extra Verhuurderheffing
De verhuurderheffing die het kabinet-Rutte/Asscher vanaf juli 2013 invoerde en die de staatskas jaarlijks ruim 1,7 miljard euro opleverde, was geen nieuwe vondst. Al eerder, in 1934, voerde het kabinet-Colijn de verplichting in voor corporaties om met hun ‘batige saldi’ de bijdragen van het Rijk terug te betalen – met terugwerkende kracht vanaf 1902. Dat gebeurde niet toevallig midden in een diepe recessie – net zoals dat het geval was bij de start van de huidige verhuurdersheffing. In de jaren dertig leidde deze afroming van corporatievermogen tot een enorme terugval in de bouwproductie van corporaties.
Eind jaren tien van de 21e eeuw voltrok zich een vergelijkbaar scenario. Corporaties kwamen door een tekort aan financiële middelen steeds moeilijker aan bouwen toe, de verhuurderheffing zette een enorme rem op het investeringsvermogen. De schaarste op de woningmarkt leidde tot een explosieve groei van de verkoopprijzen van woningen, waarvoor het voor starters nagenoeg onmogelijk was om nog aan een betaalbare woning te komen, zowel huur als koop was voor hen een onbereikbaar doel. Deze ’woningmarktcrisis’ groeide uit tot een van de belangrijkste items tijdens de verkiezingscampagnes in 2021, waarbij de meeste politieke partijen zich uitspraken voor het afschaffen van de verhuurdersheffing om corporaties weer meer armslag te geven om te gaan bouwen. Het kabinet Rutte-IV, bestaande uit VVD,CDA, D66 en ChristenUnie, kon dan ook weinig anders dan de verhuurderheffing per 1 januari 2023 afschaffen. In tien jaar tijd had deze maatregel ruim 15 miljard euro aan de volkshuisvesting onttrokken, geld wat dus niet aan nieuwe woningen of de verduurzaming van het bestaande woningbestand kon worden besteed. Het afschaffen van de verhuurderheffing ging gepaard met de opdracht aan woningcorporaties om tussen 2022 en 2030 250.000 woningen extra te bouwen en 675.000 woningen te verduurzamen. Een afspraak waar Aedes-voorzitter Martin van Rijn graag zijn handtekening zette.
Verder studeren
  • Externe link Parlementaire enquêtecommissie woningcorporaties (2014), Ver van huis.  Verslag van de parlementaire enquête woningcorporaties 2012-2014.
Literatuur
Links
Video

De presentatie van het rapport van de parlementaire Enquetecommissie Woningcorporaties en de aansluitende persconferentie op 30 oktober 2014.

Andere Tijden presenteerde in de eerste maanden van 2023 een vierdelige serie waarin Mariëlle Tweebeeke de kijker meeneemt in een reis door de tijd. De vier afleveringen gaan achtereenvolgens over de strijd tegen verkrotting in het begin van de 20e eeuw, het Tuinstadideaal van de jaren 20 en 30, de ‘bouwen bouwen bouwen’-gedachte van de jaren 50 en 60 en tot slot de opkomst van de Vinex-woningen én het marktdenken vanaf de jaren 90.

Klik hier voor de link.

eerste   vorige   homepage