Het ouderenwerk in Vlaanderen is nu een brede waaier van initiatieven en voorzieningen. Het startte kort na WO2 als verenigingswerk voor “gepensioneerden”, gegroepeerd in zogenaamde “bonden” binnen het toen sterk verzuilde landschap: op kop de KBG (Kristelijke Landsbond van Gepensioneerden), gevolgd door de Nationale Federatie van Socialistisch Gepensioneerden, de LBV (Liberale Beweging voor Volksontwikkeling) en de CRM (Club van Rustenden uit de Middengroepen). Deze verenigingen hadden trouwens hun (verre) wortels in jeugdbewegingen en sociaal-culturele verenigingen voor volwassenen.

In hun aanbod lag het accent vooral op gezellige ontmoeting (“mekaar warm houden rond de koffiekan”) en daarnaast, in afnemende orde, op ontspanning, vorming en belangenverdediging. Volgens onderzoek naar de leefsituatie van ouderen door het Centrum voor Gezins- en Bevolkingsstudiën (CGBS, Dooghe e.a., 1988) lag de participatie aan het verenigingsleven toen erg hoog: tot 52% nam maandelijks deel aan een activiteit. Bij een herhaling in 2003 (Jacobs e.a., 2004) bleek dit nog zo te zijn. De voornaamste conclusie was toen dubbel:

(1) De aanwezigheid van een grote groep jongere ouderen wekt de indruk dat zij model staan voor de ouderen in het algemeen. Al blijven ouderen steeds langer ‘jong’ en zelfredzaam, ook minder actief worden en zorgafhankelijkheid maken deel uit van het leven; (2) In de voorbije 15 jaar heeft zich een paradigmawissel voorgedaan, van een deficitmodel naar een competentiemodel. Voorop staat het behoud en zelfs de verbetering van levenskwaliteit, en dit door de competente ouderen zelf.

In 1988 had men het over “De leefsituatie van bejaarden”, 15 jaar later luidde de titel “Op latere leeftijd: De leefsituatie van 55-plussers in Vlaanderen”. De “bejaarden” van 1988 waren thuiswonende mensen van boven de 65, terwijl men in 2003 sprak over “55-plus”. Een leeftijdsgroep met een breedte van minstens 40 jaar kan je moeilijk met één enkele term benoemen: “bejaard” is out, en alle andere termen – ouden van dagen, derde-vierde leeftijd, medioren, gepensioneerden, senioren - dekken de gedifferentieerde psychosociale werkelijkheid niet. Allicht dekt de officiële term “ouderen” de verscheidenheid nog het best, al voelen 55-64 jarigen zich helemaal niet oud.

In 2013 is trouwens het landschap van het ouderenwerk sterk verbreed. Naast het verenigingswerk, dat goed stand houdt, ontstonden vooreerst vanuit het OCMW de Dienstencentra, en daarna kwamen verschillende Seniorensportorganisaties, Vormingsorganisaties, Seniorenraden, Seniorenacademies, Verenigingen voor “allochtonen” e.a. die het aanbod verruimden en nieuwe doelgroepen aanspraken. Bovendien pasten de “bonden” zich aan, niet alleen door naamsverandering - zo werd KBG omgedoopt tot OKRA -, maar ook door een evolutie in de richting van meer vorming en maatschappelijke participatie.

Die veelheid vroeg ook om bundeling van krachten: in 1993 werd het OOK (Ouderen Overleg Komitee) opgericht als overlegplatform van ouderenorganisaties. Het OOK ging met het beleid in gesprek, en organiseerde aanvankelijk bijeenkomsten zoals het Ouderenparlement, daarna themadagen i.v.m. de jaarlijkse Ouderenweek. Pas elf jaar later keurde het Vlaamse parlement het decreet betreffende een inclusief Vlaams ouderenbeleid en de beleidsparticipatie van ouderen goed. In het kader van dat decreet moeten gemeenten voortaan een jaarlijks ouderenbeleidsplan opstellen terwijl nog maar één op de zes gemeenten een ouderenconsulent heeft. In 2005 kreeg het OOK het statuut van Vlaamse Ouderenraad met adviesbevoegdheid over alle aspecten van het ouderenbeleid. Op 3 juli 2015 erkende de Vlaamse Regering de Vlaamse Ouderenraad vzw als relevante partnerorganisatie voor de periode 2015-2020 met als opdracht het ondersteunen van ouderen om een lokaal inclusief ouderenbeleid te ontwikkelen en initiatieven te nemen die de inspraak van ouderen in dat beleid realiseren of versterken.Begin 2018 telde de Vlaamse Ouderenraad 30 organisaties.

Sinds de jaren 80 is ook de wetenschappelijke belangstelling voor ouderenwerk duidelijk toegenomen. Getuige daarvan diverse colloquia en onderzoeken Volgens het onderzoek van Verté e.a. blijft de sociale, culturele en maatschappelijke participatie van 65-plussers verbazingwekkend hoog (Verté e.a. 2012)

Tekst van prof.em.dr. Walter Leirman.