Er wenkte een onbezorgde toekomst voor Robert Holbrook Smith toen hij in 1902, 21 jaar oud, als arts afstudeerde aan het prestigieuze Dartmouth College in Hanover, New Hampshire. Om zijn medische opleiding te vervolmaken schreef hij zich in bij de Rush Medical School in Chicago. Daar begon hij te drinken. Eerst voor de gezelligheid, maar geleidelijk steeds dwangmatiger. Op een bepaald moment kwam zijn functioneren als medicus in gevaar. Smith besefte dat hij het roer moest omgooien, en deed dat ook. Hij vestigde zich als chirurg in Akron, Ohio, en trouwde met zijn high school sweetheart.

Maar zijn drankverslaving bleek niet voorbij. Zijn consumptie van alcohol nam weer gevaarlijke proporties aan. Hij durfde niet meer aan een operatie te beginnen zonder een paar glazen te hebben genuttigd. In 1935 ontmoette hij Bill Wilson, een zakenman uit New York die eveneens vele jaren had geworsteld met een drankprobleem. Het klikte meteen. Wilson was niet alleen een ex-alcoholist, maar ook een herboren christen, die in november 1934 een Hot Flash had beleefd toen hij in het ziekenhuis was opgenomen wegens de ernstige effecten van zijn slemppartijen. Naar eigen zeggen had hij in wanhoop uitgeroepen: "Ik doe alles om hiervan af te komen. Alles! Als er een God is, laat Hij dan nu een teken geven." Daarop had hij een felle lichtflits gezien en een uniek gevoel van extase beleefd.

Onder het toeziend oog van Wilson nuttigde Smith op 10 juni 1935 zijn laatste glas bier. Die datum wordt beschouwd als de oprichtingsdatum van Alcoholics Anonymous. Smith en Wilson waren er allebei van overtuigd dat alcoholisme alleen door middel van wederzijdse bijstand kon worden overwonnen. Daarnaast meenden ze dat alcoholisten eigenlijk alleen in anonimiteit anderen – en dan liefst andere verslaafden – deelgenoot wilden maken van hun probleem. Eerst zetten ze een hulpgroep op in Akron, vervolgens keerde Wilson terug naar New York om ook daar een groep te formeren. Vanwege de beoogde anonimiteit presenteerden ze zich voortaan als Dr. Bob en Bill W.

De naam Alcoholics Anonymous vond ingang door het boek met deze titel dat in 1939 het licht zag (in AA-kringen aangeduid als 'the Big book'). Het heeft een sterk spirituele inslag – alcoholisme kan alleen worden overwonnen door morele zuivering en de macht van ‘een God naar eigen voorstelling’ te aanvaarden. En het geeft 12 richtlijnen, later uitgewerkt tot de Twaalf Tradities, voor het functioneren van AA-hulpgroepen. Het programma kent de volgende principes: toegeven van het probleem; bereidheid hulp te aanvaarden; eerlijke zelfevaluatie; vertrouwelijke opening van zaken; bereidheid zelf te veranderen; herstel van berokkende schade; werken met anderen die willen herstellen.

Vooral in de jaren vijftig nam het aantal AA-groepen enorm toe, ook buiten de VS. De eerste Nederlandstalige AA.-groep startte in 1948, in Vlaanderen in 1954. Momenteel zijn er wereldwijd ruim 100 duizend AA-groepen met een kleine 2 miljoen leden. De groepen zijn nog steeds vergaand autonoom en draaien in beginsel op basis van vrijwillige geldelijke bijdragen. Dr. Bob en Bill W. bleven tot hun dood (respectievelijk in 1955 en 1971) geheelonthouder. Maar niet alle zwakte werd uitgebannen. Kettingroker Bill W. stierf aan longkanker.

AA-groepen vormen de oudste vorm van zelfhulp. In de jaren zeventig kwam met name in de vrouwenhulpverlening de zelfhulpgroep sterk op, niet in de laatste plaats omdat de traditionele hulpverlening geen ruimte bood aan specifiek vrouwelijke ervaringen. In de geestelijke gezondheidszorg is het werken met lotgenoten en ervaringsdeskundigen inmiddels een beproefde methode. Steun aan elkaar werkt namelijk nogal eens beter dan professionele hulp. Het is vaak effectiever en in ieder geval goedkoper.

Deze venstertekst is grotendeels ontleend aan een artikel van Paul Brill in de de Volkskrant van 7 juni 2010. Redactie Jos van der Lans.