Psychiaters, politici, juristen en medici, zij allen vonden castratie een zegen voor de mensheid. Tot diep in de jaren zestig. ‘Men meende met castratie een groot probleem uit de wereld te helpen’, zegt historicus Theo van der Meer. ‘Het werd heel gewoon gevonden’, beaamt collega-historicus Marnix Koolhaas. Tot 1968.

Op 17 maart 2012 publiceerde NRC Handelsblad een verhaal dat veel stof deed opwaaien. Het was de schokkende geschiedenis van een jongen, Henk Heithuis. Heithuis deed in 1956 bij de politie aangifte over ontucht in een katholiek jongensinternaat in Harreveld in Gelderland. Na zijn getuigenis werd hij door de politie afgeleverd in de ook door katholieke broeders geleide psychiatrische inrichting Huize Padua in het Brabantse Boekel en gecastreerd wegens zijn homoseksuele gedrag.
Seksuele afwijkingen waren vanaf de jaren dertig reden voor castratie. Onder invloed van de discussie over rasverbetering heerste ook de opvatting dat mensen van ‘inferieure kwaliteit’ zich niet moesten voortplanten. Misdadigers waren inferieur en dat gold bij uitstek voor zedendelinquenten.

De ziekte van zedendelinquenten zat in hun testikels, zo was in 1935 op een congres vastgesteld. De vanwege zedendelicten opgepakte tbs’ers kregen vanaf dat moment de keuze: langer zitten of castratie. Er zijn tot aan 1968 ten minste 400 mannen gecastreerd, waaronder naar latere schattingen veertig procent homo’s. Veelal betrof het recidivisten wat betreft seks met jongens en meisjes onder de 16 jaar. Er werd geen onderscheid gemaakt tussen homo en pedo.

Jongens en mannen werden in deze dagen via de pastoor naar de psychiater gestuurd vanwege hun homoseksualiteit. Velen kwamen bij psychiater Aimé Wijffels, die in 1954 promoveerde op castraties en vanuit Heiloo naam verwierf als nationale ‘castreur’. Hij noemde ooit een aantal van 35 dat werd gecastreerd. Vermoedelijk zijn het er meer. Elk getal is een slag in de lucht, zegt historicus Van der Meer. Zijn collega Koolhaas spreekt zelfs over honderden. De nog minderjarige Henk Heithuis in Harreveld hoorde bij deze groep.

Eind jaren vijftig kondigde zich een kentering aan. De bekende psychiater Willem Pompe (waarnaar later de Pompekliniek in Nijmegen is vernoemd) eiste onderzoek naar de vrijwilligheid. De psychotherapie deed zijn intrede en de grote fysieke gevolgen van castratie kwamen langzaam aan het licht. Van der Meer: ‘Het was een grote knoeiboel. Er was te weinig kennis van het menselijk lichaam en dat wist iedereen. Patiënten werd niks verteld, alleen dat ze geen kinderen meer konden verwekken. Het effect van castratie is een donderslag bij heldere hemel. Het legt onmiddellijk de productie van testosteron stil, maar ook de bijnieren maken testosteron aan. Als een castraat een bevredigende relatie met een vrouw kreeg, noemde iedereen de operatie 100 procent geslaagd. Maar als een homoseksueel hetzelfde met een man lukte, was de operatie mislukt.’

Voor de VPRO-radio bezocht Marnix Koolhaas castreur Wijffels voordat hij in 1991 overleed. ‘Hij vertelde dat de biechtvader de jongens stuurde. Hij sprak met ze over sterilisatie, en bedoelde castratie. Hij praatte het goed, vanuit zijn katholieke opvatting vond hij de ingreep gerechtvaardigd.’ Koolhaas herinnert zich dat Wijffels, toen al met pensioen, zijn eigen spreekkamer als een museum koesterde. ‘Hij vertelde dat hij destijds had geoefend op een kat door die in een zak te stoppen en dan te snijden.’

‘Nee’, zegt Van der Meer ‘het ging niet in één haal. In de jaren veertig stond er een opname van tien dagen voor. De testikels werden via een sneetje keurig verwijderd. Later zijn ze nog wel eens vervangen door houten kunsttestikels.’ In 1968 werd de laatste castratie uitgevoerd. ‘Het hield langzaam op, zonder evaluatie’, zegt Van der Meer.

Het duurde overigens nog tot 30 maart 2023 voordat de beroepsgroep in staat was om over deze zwarte bladzijde in haar geschiedenis spijt te betuigen. Zie extra.