Met kerst of oudjaar 2019 was het nog geen gespreksonderwerp, maar een jaar later is wel duidelijk dat 2020 er eentje was die met grote stip in de geschiedenis terechtkomt, in de orde van grootte van de wereldoorlogen of 9/11.

De hele samenleving werd geraakt door corona, de wereldwijde cijfers van Johns Hopkins, of die van Sciensano (België) of RIVM (Nederland) tonen het snelle en grimmige verloop van de opeenvolgende golven van besmettingen en overlijdens. Ook persoonlijk raakte corona me, eind maart was er opname op intensieve zorgen en coma, maar het kwam uiteindelijk allemaal goed. Dat kan niet gezegd worden van velen die het afgelopen jaar het leven lieten.

De heftigheid van corona en de aanvankelijke medische onmacht leidde tot uitgebreide preventieve corona-maatregelen. Plots werden we een 1.5meter samenleving, droegen we mondkapjes (geen meewarig gelach meer met Chinese toeristen). Handen schudden bij een begroeting lijkt voorgoed verleden tijd. Discussies over incidenten zoals de weigering van een Mechelse schepen in 2018 om een huwelijk niet te voltrekken omdat de bruid hem geen hand wilde geven of een Tilburgse imam die in 2004 toenmalig minister Rita Verdonk geen hand wilde geven, zijn we eindelijk kwijt.
Heel wat maatschappelijke sectoren gingen op slot of moesten zich in snel tempo heruitvinden. Denk maar aan de horeca, de toeristische of de culturele sector. Ook sociaal werk kreeg te maken met nieuwe (on)mogelijkheden, en moest snel schakelen, op meerdere terreinen.

Een eerste uitdaging voor sociaal werk lag in de plotse versnelling in digitale contacten, om face-to-face gesprekken of huisbezoeken te vermijden. Online hulpverlening kenden we al wel, maar nu kreeg elke sociaal werker er mee te maken. Beeldbellen werd van uitzondering de norm. Waar huisbezoeken toch nog noodzakelijk waren, leerde sociaal werk uit de buitenlandse ervaring van Artsen zonder Grenzen hoe dat zo veilig mogelijk kon.
Niet alleen sociaal werk moest een versnelling hoger met digitalisering, ook de samenleving deed dat. Waar mogelijk ging onderwijs, winkelen, … allemaal online. Maar nog steeds zo’n 10% van de huishoudens heeft geen toegang tot internet. En je zal maar alleenstaande moeder met twee (oneline) schoolgaande kinderen zijn en het met één laptop in een klein appartement moeten zien te redden. Een nieuwe digitale kloof dreigt.

Sociaal werk werd ook ingeschakeld om aan kwetsbare groepen genuanceerde informatie te geven over corona en de corona-maatregelen, bijvoorbeeld om aan drugsverslaafden uit te leggen dat gebruik van heroïne echt geen effectieve bescherming tegen corona biedt. De zoektocht naar duidelijke boodschappen op duidelijke manier over te brengen vroeg veel creativiteit, bijvoorbeeld van Wablieft (Vlaanderen) en Pharos (Nederland).
Bijzondere aandacht was nodig voor kwetsbare burgers in collectieve woonvormen, met name ouderen in woonzorgcentra/verpleeghuizen. Er waren te veel contacten tussen buitenwereld en voorziening (bezoek, personeel, vrijwilligers) en te weinig beschermingsmateriaal, waardoor corona er heftig toesloeg. Meer dan de helft van de overlijdens viel in de residentiële ouderenzorg.
Ook in andere collectieve woonvormen, zoals voorzieningen voor personen met verstandelijke beperking, zorgde corona voor de nodige uitdagingen, zoals duidelijk maken wat een virus is en waarom fysiek contact vermijden nodig is. Gelukkig hebben we uit de eerste golf lessen getrokken, is er meer beschermingsmateriaal en worden de vaccinatiecampagnes opgestart.

En dan zijn er natuurlijk nog de effecten op het psychosociaal welzijn, de depressies, de eenzaamheid. Voor de langere termijn is er de vrees voor toegenomen sociale ongelijkheid. Nu vangen steunmaatregelen nog de zwaarste gevolgen op, maar mensen in precaire arbeids- en woningsituaties dreigen minder kansen te krijgen. Ook kan er sprake zijn van langdurige gevolgen van tijdelijke schooluitval.

Persoonlijk houd ik aan mijn periode op intensieve zorgen, na de coma, nog de observatie over dat protocollen over professioneel handelen er toe doen, maar dat de menselijkheid minstens zo belangrijk is. De verpleegkundigen die ondanks de drukte me dagelijks brieven van het thuisfront voorlazen, de verpleegkundige die mijn telefoon terug aan de praat kreeg zodat communicatie met de buitenwereld mogelijk was, nergens beschreven in richtlijnen en wellicht nooit in de opleiding vernoemd, maar zo essentieel! Evidence based practice, in combinatie met Person centred care, een goede mix.