Als geen ander was Herman Deleeck een pleitbezorger voor en chroniqeur van de naoorlogse verzorgingsstaat. Als wetenschapper analyseerde en bekritiseerde hij de verzorgingsstaat via onderzoek, publicaties en zijn Centrum Sociaal Beleid aan de Antwerpse universiteit. Maar ook via de politiek droeg Herman Deleeck zijn boodschap uit, als senator voor de toenmalige CVP, nu CD&V.
Voor Deleeck was de sociale zekerheid, tesamen met de andere sectoren van sociaal beleid de noodzakelijke voorwaarde voor het hoge peil van welvaart en welzijn dat onze samenleving bereikt heeft. Hij kon zich erg druk maken over sociale ongelijkheden die, ondanks alle sociale maatregelen, maar bleven bestaan. Het ging hem dan om de ongelijkheid van inkomen, maar ook bijvoorbeeld om het verschil in levensverwachting tussen arm en rijk: “mensen met een hoge sociaal-economische status leven gemiddeld 12 jaar langer in goede gezondheid dan mensen met een lage status”.

Zijn sterke betrokkenheid op de verzorgingsstaat stond zijn kritiek daarop niet in de weg. Deleeck toonde via baanbrekend onderzoek aan dat er perverse effecten in de structuur van de verzorgingsstaat zitten, waardoor kansarme burgers de solidariteit met kansrijke burgers financieren, eerder dan andersom. Zelf sprak hij liever in termen van een horizontale en een verticale verdeling. De architecten van de verzorgingsstaat ontwierpen deze met het oog op een horizontale verdeling, bijvoorbeeld tussen werknemers die werk hadden en zij die werkloos waren. Deleeck wilde ook een verticale verdeling zien, van rijk naar arm. Pas dan kon de sociale ongelijkheid verkleinen. Dan moest die verzorgingsstaat wel herontworpen worden, want nu draagt die bij aan een perverse verticale verdeling, van arm naar rijk. Een goed voorbeeld zijn de openbare bibliotheken. Ze worden gefinancierd vanuit belastingsgeld waaraan iedereen bijdraagt via loonbelasting en BTW. Voor de gebruikers zijn de bibliotheken zo goed als gratis. Toch zijn het vooral de mensen met hogere inkomens en een hogere opleiding die gebruik maken van de bibliotheken. En zo betalen dus de armen mee aan een publieke dienstverlening waar vooral de rijken gebruik van maken.

Herman Deleeck noemde dit verschijnsel het Matteüseffect, naar Matteüs 25:14-30 "Want wie heeft zal nog meer krijgen, en wel in overvloed, maar wie niets heeft, hem zal zelfs wat hij heeft nog worden ontnomen." Deleeck en zijn team bij het CSB analyseerden het in verschillende delen van de verzorgingsstaat, zoals onderwijs, cultuur, gezondheidszorg of huisvestingsbeleid.
Recent maakte de Brusselse politicus Jan Béghin zich nog druk over het Matteüseffect. Hij toonde de gevolgen ervan aan aan de hand van het subsidiëren van zonnepanelen. De overheid subsidieert zonnepanelen op een dergelijke manier dat een begininvestering van ongeveer 15.000 euro na twintig jaar gegarandeerd 35.000 euro opbrengt. Iedere burger kan beroep doen op die subsidie, vooropgesteld dat je een eigen huis hebt, alsook 15.000 euro. De overheid geeft hier prioriteit aan het bevorderen van duurzame energie, zelfs als de sociale ongelijkheid daardoor toeneemt.

Een hele generatie sociale wetenschappers is door Herman Deleeck gevormd, zowel via zijn publicaties als via zijn colleges. Hij was een fantastisch docent die zijn studenten kon boeien en uitdagen. Onder hen bevonden zich de Antwerpse ex-burgemeester Patrick Janssens, de politicus en wetenschapper Frank Vandenbroucke en Bea Cantillon, zijn opvolger als directeur van het Centrum Sociaal Beleid (en een tijdlang ook senator voor de CVP). Sinds eind 2019 wordt eht centrum geleid door Ive Marx.