Robert Putnam (1941) is politicoloog en als hoogleraar verbonden aan de Harvard University. Hoewel hij niet de uitvinder is van het begrip ‘sociaal kapitaal’, is dat begrip wel hoofdzakelijk via zijn werk in alle poriën en haarvaten van hedendaags sociaal werk terechtgekomen. Eerder werd het begrip gebruikt door sociale wetenschappers zoals Durkheim, Bourdieu en Coleman. Maar Putnam gaf het begrip een beetje bekendheid buiten de wereld van de sociologie via zijn artikel Bowling Alone uit 1995. Iets later ‘explodeerde’ de bekendheid via zijn gelijknamige boek uit 2000.

In zowel zijn artikel als zijn boek maakt Putnam eigenlijk drie bewegingen. Eerst introduceert hij het begrip sociaal kapitaal als een belangrijk aspect van de kwaliteit van onze samenleving. Het gaat daarbij om elementen zoals sociale netwerken, betrokkenheid op elkaar en de samenleving, normen en vertrouwen. Meestal wordt nog onderscheid gemaakt in drie soorten sociaal kapitaal: bonding social capital of het behoren tot een groep, het hebben van sociale contacten, Bridging social capital of het hebben van sociale contacten met andere groepen, bv. tussen allochtonen en autochtonen, en linking social capital of het meedoen aan de samenleving, participatie. Vervolgens geeft hij aan dat sociaal kapitaal belangrijk is, niet alleen als doel op zich, maar ook omdat het bijdraagt aan meer veiligheid, een betere gezondheid en meer zorgzaamheid. Tenslotte brengt hij een heleboel ontwikkelingen in beeld waaruit moet blijken dat sociaal kapitaal al enkele decennia in verval is. Het gaat dan om dalend lidmaatschap van vakbonden of kerken, dalende opkomst bij verkiezingen en het steeds meer alleen sporten in de plaats van het behoren bij een sportclub. Vandaar ook de titel van artikel en boek. De individualisering van bowling staat daarin symbool voor algemene individualisering. De erosie van sociaal kapitaal is reden om ons zorgen te maken, en snel te investeren in het opnieuw opbouwen van dat verloren gegaan sociaal kapitaal. De manier waarop dat kan gebeuren, en ook gebeurt, beschrijft Putnam enkele jaren later in zijn boek Better together.

Het werk van Robert Putnam heeft ook in Nederland en Vlaanderen veel losgemaakt. In de sociale wetenschappen zijn mensen als Paul Dekker, Marc Hooghe, Jan Willem Duyvendak en Menno Hurenkamp er mee aan de slag gegaan. Die laatsten kwamen met het begrip ‘lichte gemeenschap’ om aan te geven dat er in Nederland nog wel sprake is van sociale netwerken en sociaal kapitaal, maar dat het van een andere vorm is als eerder. Zo kreeg Putnam internationaal ook het verwijt geen rekening te houden met nieuwe vormen van digitaal sociaal kapitaal. En Dekker/Hooghe waarschuwden ons dat de resultaten van Putnam’s onderzoek in de Verenigde Staten niet zomaar overgenomen konden worden voor Nederland/Vlaanderen.
Ook in sociaal werk is het denken van Robert Putnam terug te vinden, bijvoorbeeld in prestatieveld 1 van de Wmo waar het gaat om het onderhouden van sociale samenhang en leefbaarheid, en in de vele inspanningen van opbouwwerk om participatie van burgers te verhogen. Ook Jet Bussemaker was, toen zij Nederlands staatssecretaris was, fan van Putnam, en haalde hem eind 2008 naar Amsterdam.

In 2007 deed Robert Putnam opnieuw van zich horen door zijn aandacht te richten op bridging social capital en met de stelling te komen dat bij grote (etnische) diversiteit het onderling vertrouwen afneemt. Niet onbelangrijk, als je weet dat in een stad als Amsterdam of Antwerpen burgers met meer dan 160 verschillende nationaliteiten vreedzaam proberen samen te leven. Zijn bevindingen klonken door in talloze beleidsdocumenten, columns en essays. Hij werd zelfs aangehaald in de toelichting op de Rijksbegroting van Nederland in 2008. Acht jaar later toonden de sociologen Abascal en Baldasari op basis van een heranalyse van zijn onderzoeksmateriaal dat Putnams gevolgtrekkingen geen stand houden. Als er rekening wordt gehouden dat mensen uit sommige culturen sowieso meer op zichzelf zijn, dan kan het ’uit elkaar vallen’ van de sociale samenhang in wijken niet langer worden aangetoond. De algemene conclusie dat etnische diversiteit in zijn algemeenheid het vertrouwen van wijkbewoners doet verminderen is derhalve misleidend geweest, zo concluderen de twee Amerikaanse sociologen.

Deze methodologische twijfel over Putnams bevindingen kwam naar voren toen Putnam zelf weer met een heel ander boek de aandacht had getrokken. Begin 2015 verscheen het recentste boek van Putnam: Our kids over de teloorgang van het gezinsleven en de ongelijkheid in kansen. Vandaar de ondertitel: the American dream in crisis.