Verwante vensters
1979 Baas in eigen brein
Protest tegen behandelmethoden
eerste   vorige   homepage    
Met de bedoeling ’het medische establishment omver te halen’ startte de Gekkenkrant in 1973 met ludieke acties. In een speciaal medicijnnummer (oplage 8000 exemplaren) deelde de redactie ervaringen over het eigen medicijngebruik. Uit lezersreacties bleek vervolgens dat er in het hele land veel kalmerende middelen werden voorgeschreven, vooral aan huisvrouwen. Dit leidde tot artikelen waarin heftig kritiek werd geuit op de ‘biologische psychiatrie’, waarbij vooral het werk van de Utrechtse hoogleraar en psychiater Herman van Praag als doelwit fungeerde. In 1979 volgde de oproep voor een Valiumvrije vrijdag (‘Sta eens stil bij die pil’) in het kader van de ‘Week van de psychiatrie’. Het thema was Baas in eigen brein.

Die eerste Week van de psychiatrie werd georganiseerd door het KLAP, Kollektief van Landelijke Akties in de Psychiatrie. Het ‘Kollektief’ werd in 1973 opgericht door kritische werkers uit de inrichting Wolfheze. Zij riepen in 1974 de eerste landelijke Dag van de Psychiatrie uit, die later uitgroeide tot een week. Kritiek op behandelingen in inrichtingen en op het voorschrijven van medicijnen nam tijdens deze manifestaties een steeds belangrijker plaats in. In 1979 leiddde dat tot de zeer druk bezochte actieweek met als motto: Baas in eigen brein, die veel aandacht in de media kreeg. De Valiumvrije vrijdag was onderdeel van deze week. Het idee was dat mensen hun kalmeringspillen zouden laten staan en hun ervaringen daarover zouden uitwisselen. Veel initiatieven van de cliëntenbeweging in de jaren zeventig zijn inmiddels verdwenen of aanmerkelijk van karakter veranderd, maar de Week van de Psychiatrie heeft de tand des tijds doorstaan. Elk jaar wordt de week nog eind maart georganiseerd.

De kritiek op de behandelmethoden in de psychiatrie nam in de tweede helft van de jaren zeventig steeds massalere vormen aan. Het boek van Jan Foudraine haalde in Nederland eerder al een ongekend aantal herdrukken, met een oplage die boven de 200.000 uitkwam. Maar de kritiek bereikte internationaal een ongekend groot publiek dankzij het succes van de Amerikaanse bestseller en film One Flew over the Cuckoo’s Nest (1975).

In deze context kwam een andere veel voorkomende behandeling, de elektroshock, onder steeds scherpere kritiek te staan. Vanuit de redactie van de Gekkenkrant ontstond de Nationale Anti Shock Actie (NASA), die het met haar acties in 1977 voor elkaar kreeg om deze behandelmethode vrijwel van de kaart te vegen. Ook het voorschrijven van medicijnen kwam steeds zwaarder onder vuur te liggen. Begin jaren zeventig had het New Yorkse Release een kritische brochure uitgegeven, Consumers guide to Psychiatric Medication, die er op gericht was om cliënten kritischer en zelfbewuster te maken tegenover het voorschrijven van medicijnen. Je hoeft niet alles te slikken, was ook de boodschap die de Gekkenkrant en de Cliëntenbond bij herhaling verkondigde.

Uiteindelijk vertaalde de Cliëntenbond al deze informatie in 1983 in de brochure Slikken of gespoten worden. Over medicijnen en zo in de psychiatrie. De schrijver, chemicus Henk van Gaal, was zelf na jarenlang gebruik van neuroleptica en slaapmiddelen op eigen kracht gestopt: ’een strijd naar bewust worden van mijn angsten en gevoelens.’ In het voorwoord van de brochure klaagde de Haagse psychiater C. van der Kroef de agressieve verkoopmethoden van de farmaceutische industrie aan. Volgens schattingen zouden daardoor in 1983 miljoenen mensen voor honderden miljoenen guldens nodeloos veel slaap- en kalmeringsmiddelen, antidepressiva en medicijnen tegen psychosen gebruiken. Voor de farmaceutische industrie waren omzet en winsten belangrijker dan genezing.

Een fel tegenstander van deze industrie was de latere ggz-beleidsmaker en onderzoeker Ed van Hoorn. Na een huwelijkscrisis kreeg Van Hoorn het nieuwe slaapmiddel Halcion voorgeschreven. ’Ik heb dat middel in zwaarste dosering maandenlang gebruikt en ik heb het overleefd, iets dat veel anderen niet kunnen zeggen’, vertelt hij. Door de bijwerkingen van het middel voelde hij zich steeds vreemder en toen hij hulp zocht kwam hij in een inrichting terecht. Dat was in de jaren tachtig het begin van het einde. Van Hoorn redde zichzelf door actief te worden in de cliëntenbeweging.

De kritiek leidde ook ergens toe. Zo slaagde psychiater Van der Kroef er samen met televisiemaker Jaap van Meekren eind jaren tachtig in het slaapmiddel Halcion aan de schandpaal te nagelen. Kort daarop volgde een rechtszaak waarna slachtoffers schadevergoeding kregen. Maar de farmaceutische industrie blijkt nooit voor één gat te vangen. Het slaapmiddel is – na een rechtszaak – tegenwoordig gewoon weer verkrijgbaar, met een verbeterde bijsluiter en in minder hoge doseringen.

In de jaren tachtig en negentig nam tenslotte het verzet tegen het voorschrijven van medicijnen af door de opkomst van patiëntenorganisaties als Vereniging voor Manisch Depressieven en Betrokkenen (1986) en Anoiksis (1993), vereniging voor ’mensen met chronische psychosen en schizofrenie’. (Zie voor de opkomst van patiëntenorganisaties: 1983 - Ria van der Heijden.) Beide patiëntenverenigingen, daarbij gesteund door Ypsilon, zetten zich niet af tegen het gebruik van medicijnen en dwang. ’We kunnen daar niet buiten’, was hun meer pragmatische insteek. Wel laten zij regelmatig kritische geluiden horen over de grote hoeveelheden medicatie, gevolg van een in hun ogen te routineus voorschrijfbeleid. De patiëntenorganisaties maken zich vooral sterk voor de kwalitatieve verbetering van de zorg binnen de medische psychiatrie.

In dit nieuwe klimaat keert vanaf het begin van de jaren negentig ook de elektroshock weer terug als behandelmethode. Tot ongenoegen van kritische delen van de cliëntenbeweging die er zelfs een kort geding over aanspanden. Het heeft niet mogen baten. De methode wordt in geval van zware depressies nu weer regelmatig toegepast, zij het veel verfijnder, onder strikte voorwaarden en met positieve resulaten.

Zo leek de jaren-zeventig-weerstand tegen medicijngebruik geheel te verdampen. De vorderingen van neurologie en hersenswetenschappen over hoe het menselijk brein werkt, speelden daarin ook een rol. Zelfs in het blad Ondersteboven van de ‘anti-medische’ Cliëntenbond, verschijnen vanaf de jaren negentig verhalen over verstandig gebruik van medicijnen. Maar de kritiek is niet verstomd. Want de rol van de farmaceutische industrie die altijd belang heeft bij meer (in plaats van minder) medicijnen is voldoende reden om kritisch te blijven over het voorschrijven van medicijnen. Dat ze soms nodig zijn, daar is iedereen het tegenwoordig wel over eens. In welke mate en voor hoe lang, daarover blijven de meningen verschillen en blijft vanuit de cliëntenorganisaties kritische waakzaamheid geboden.

Publicatiedatum: 20-11-2015
Datum laatste wijziging :02-01-2022
Auteur(s): Petra Hunsche,
Verwante vensters
Extra Week van de Psychiatrie
De Week van de Psychiatrie ontstaat midden in de jaren zeventig. Het begon in 1974 met de Dag van de psychiatrie in psychiatrisch ziekenhuis Wolfheze, opgezet door een aantal kritische hulpverleners. Als je nu op dat grote terrein van Wolfheze komt dan herinnert een beeldje nog aan deze mijlpaal. Het beeldje is een vrouwenfiguur met gaten erin. Een verscheurde persoonlijkheid. Wat begon met één dag groeide uit tot de Week van de Psychiatrie; een landelijke week met theater, discussiemiddagen, acties en het Breingeinfestival rond actuele thema’s in de cliëntenbeweging. In de loop van de jaren zijn er heel wat leuzen, thema’s en motto’s aan de Week verbonden, zoals `Baas in eigen Brein’ (1979); `Vecht voor je Gekkenrecht’ (1984) waarbij de Gek’expres een aantal instellingen bezoekt; `Ben ik zelf verantwoordelijk in de psychiatrie?’ (1986) waarbij bijna alle patiënten-/bewonersraden in de psychiatrische ziekenhuizen in hun eigen instelling een Open Dag organiseren. De Week is inmiddels uitgegroeid tot een soort instituut, met een eigen website. Jaarlijks wordt de week de laatste week van maart georganiseerd door een werkgroep van het Landeljk Platform GGz.
Verder studeren
Aanvullend materiaal
Links
Video

YouTube, 19 maart 2010 | Gedicht van Erwina Hoogendijk, geschreen in het kader van de Week van de Psychiatrie.

eerste   vorige   homepage