1972 Corrie van Eijk-Osterholt:
Laten ze het maar voelen

Start van de `gekken` beweging

Vertaalster Corrie van Eijk-Osterholt zette zich haar hele leven in voor een betere rechtspositie van haar zus Mies en ’vele andere weerloze psychiatrische patiënten’. Corrie zag in de jaren vijftig en zestig haar tweelingzus Mies en mede-patiënten onder het mom van behandelen, vaak mishandeld worden. Zij werden voor straf onder spanlakens gelegd, of kregen electroshocks toegediend om opstandig gedrag te beteugelen. Hoewel het niet overal zó erg was, waren de omstandigheden waaronder de meeste patiënten leefden, op overvolle zalen zonder privacy, nog steeds erbarmelijk en mensonterend.

Al in 1956 stapt Corry, gesteund door echtgenoot en hoogleraar Economie Cor van Eijk, naar de Inspecteur voor de geestelijke gezondheidszorg. Maar zonder resultaat. In 1972 brengt zij het boek Laten ze het maar voelen uit, waarin de misstanden in de psychiatrie voor een breed publiek gedetailleerd worden beschreven. Na een televisie-uitzending over het boek, stromen duizenden reacties binnen. De ellende in de inrichtingen blijkt niet te overzien. Corrie van Eijk-Osterholt brengt, samen met de Cliëntenbond, alle misstanden voortvarend onder de aandacht. Uiteindelijk leidt dit tot oprichting van de landelijke werkgroep Rechtspositie Patiënten in Psychiatrische Ziekenhuizen, en later tot de officiële onderzoekscommissie, de Commissie-Van Dijk, waarin Corrie zitting neemt en zich uiteindelijk ondanks haar verzoenende aard gedwongen voelt een minderheidsstandpunt in te nemen.

Het boek van Corrie valt op vruchtbare bodem. Onder invloed van de Engelse en Amerikaanse anti-psychiatrie komen begin jaren zeventig overal protesten op tegen de behandelmethoden in de ouderwetse psychiatrische inrichtingen. Ook in Nederland, waar de Nationale Federatie voor de Geestelijke volksgezondheid op 20 november 1970 het congres Te gek om los te lopen organiseerde. Dit congres wilde een aanzet geven tot ’een kritische heroriëntatie van de geestelijke gezondheidszorg’, maar werd de eerste manifestatie waar frustraties en kritiek van werkers in de psychiatrie massaal een vrije loop namen. De kittige secretaresse Treeske Blase van Pandora, de eerste organisatie in Nederland die kritische voorlichting gaf, met een deftig bestuur van bankiers, jonkheren en industriëlen, gebruikte het congres om vrijwillige voorlichters met patiëntervaring te werven. Ook kritische ouders van de Leidse jeugdhulpinstelling MOB traden hier voor het eerst naar buiten. Zij zouden twee jaar later - gesteund door Corrie - de Cliëntenbond oprichten.

Corrie van Eijk zit overal met haar neus bovenop en richt in haar woonplaats Rotterdam een juridische werkgroep op, waarmee zij actie voert en diverse patiënten uit inrichtingen weet te bevrijden. In Nederland worden in die tijd heel grimmige acties gevoerd, zoals rond de bezetting van zwakzinnigeninrichting Dennendal die zonder pardon door de politie werd ontruimd. ’Nederland was na de oorlog bevrijd, maar de echte bevrijding moest nog komen’, vertelt Bert Bakker, één van de twee ex-patiënten die in 1973 de Gekkenkrant hielpen oprichten. De redactie van de Gekkenkrant wilde ’bouwstenen aandragen voor een subcultuur van gekken en bijdragen aan het ontstaan van patiëntenraden’. De allereerste cliëntenraad functioneerde al vanaf 1970 in psychiatrisch ziekenhuis Coudewater, dankzij de progressieve directeur Jan Arie Bogaardt. Door het werk van Cliëntenbond en Gekkenkrant ontstaan er steeds meer cliëntenraden. ’De rechtspositie van patiënten is vanaf 1981 langzaam verbeterd. Dat was het resultaat van een jarenlange strijd van de patiëntenorganisaties’, zo blikte Corrie van Eijk in 2008 terug op deze jaren.

De vanuit de Gekkenkrant gevoerde acties hadden succes, maar kregen ook kritiek vanuit de gekkenbeweging. Vooral de patiënten van de Cliëntenbond vonden de acties vaak te radikaal. Onder druk van deze ’echte patiënten’ veranderde de geuzennaam in 1975 door aanhalingstekens in de naam ’Gekken’krant te plaatsen. De redactie zelf ging uiteindelijk ten onder aan discussie, onder meer over het nut van de NASA, de beroemde Nationale Anti Shock Actie tegen de electroshock. In 1978 droegen de initiatiefnemers hun werk over aan een nieuwe redactie. De laatste ‘Gekken’krant verscheen in januari 1981. In november van dat jaar werd het stokje over genomen door een nieuwe redactie. De naam veranderde in Gek-ooit, die het drie jaar volhield en toen veranderde in Aha, blad voor alledaagse waanzin, dat ook geen lang leven was beschoren. Na 1990 onstonden allerlei andere periodieken, vaak aan organisaties verbonden, soms autonoom, zoals het het nog steeds bestaande maandblad Deviant (1995, vanaf 2016 alleen nog digitaal) en het Amsterdamse Kronkel (2001) dat de lokale veranderingen na invoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) niet overleefde en in 2008 stopte.

Publicatiedatum: 23-04-2014
Datum laatste wijziging: 24-02-2020

Auteur(s): Petra Hunsche

---

Verwante vensters

• 1961 Erving Goffman
• 1971 Jan Foudraine: wie is van hout...
• 1974 Carel Muller & Nieuw Dennendal

Extra

Tocht van de rammelende sleutelbossen
Van 18 tot en met 25 mei 1976 organiseerden verschillende organisaties, waaronder de Cliëntenbond, de Gekkenzevendaagse ‘Te gek om vast te zitten’ waarin zij actie voerden voor herziening van de krankzinnigenwet. De week werd in Den Haag afgesloten met een duizendkoppige Tocht van de Rammelende Sleutelbossen vanaf het Malieveld naar Nieuwspoort. Daar werd op een alternatieve hoorzitting de uitslag bekendgemaakt van een enquête onder zeshonderd psychiatrische (ex-)patiënten, die rechteloos in een inrichting waren beland. 25 procent van de ondervraagden was bij aankomst onmiddellijk geïsoleerd, 40 procent hoorde niet eens of ze vrijwillig of met een machtiging (= gedwongen) werden opgenomen, 50 procent hoorde ook niet waarom, 75 percent kreeg niet uitgelegd wat de rechten van een patiënt zijn en 50 procent werd niet voorgesteld aan medepatiënten.

Verder studeren

• Arend Jan Heerma van Voss (1973), 'De gezelligheid onder elkaar, dat is het grote verschil',  in: Verzameld, eigen beheer, mei 1992, pp. 202-211. [Interview met Mies en Corrie van Eijk, na publicatie van het boek Laten ze het maar voelen.]
• Petra Hunsche (2008), Corrie van Eijk-Osterholt: Úiteindelijk kom je je eigen machteloosheid tegen' in: De strijdbare patiënt. Van gekkenbeweging tot cliëntenbewustzijn. Portretten 1970-2000, Haarlem: Het Dolhuys, pp. 19-33.
• Leonie de Goei (2001), 'Laat je ontploffen, heus het helpt!' Hoofdstuk 7 uit: De psychohygienisten. Psychiatrie, cultuurkritiek en de beweging voor geestelijke volksgezondheid in Nederland, 1924-1970, Nijmegen: SUN, pp. 255-293.
• A.J. Heerma van Voss (1978), 'De geschiedenis van de gekkenbeweging. Belangenbehartiging en beeldvornming voor en door psychiatrisch patiënten (1965-1978).' in: Maandblad Geestelijke Volksgezondheid (MGv), jrg 33, nr. 6, pp. 398-428.
• Petra Hunsche (2008), De jaren 70 - Belangrijke inspiratiebronnen, organisaties & acties.   Uit: De strijdbare patiënt. Van gekkenbeweging tot cliëntenbewustzijn. Portretten 1970-2000, Haarlem: Het Dolhuys, pp. 76-80.
• Gemma Blok (2004), Baas in eigen brein. ‘Antipsychiatrie’ in Nederland, 1965-1985. Amsterdam: uitgeverij Nieuwezijds. [Proefschrift]

Aanvullend materiaal

• (1973), Eerste (proef)nummer van de Gekkenkrant. 
• Corrie van Eijk-Osterholt (1976), 'HOLLANDS DAGBOEK'  , in: NRC Handelsblad, 5 juni 1976.
• Corrie van Eijk-Osterholt (1981), De Commissie Van Dijk. De werkgroep rechtspositie patiënten in de psychiatrische ziekenhuizen.   Uit: Vijfde uitgebreide druk van Laten ze het maar voelen..., Amsterdam: Van Gennep. [Corrie van Eijk nam een minderheidsstandpunt in.]
• Petra Hunsche (2008), De Gekkenkrant ging aan eigen succes ten onder. ‘Je liet een scheet en je had drie journalisten op de stoep staan’ uit: De strijdbare patiënt. Van gekkenbeweging tot cliëntenbewustzijn. Portretten 1970-2000, Haarlem: Het Dolhuys, pp. 62-71.
• Gerda Telgenhof (1981), 'Actiekrant voor "gekken' na zeven jaar op dood spoor' , in: NRC Handelsblad, 23 februari.

Studieopdrachten

Klik hier om de studieopdrachten te bekijken

---